Олон нийтийн сэхээтэн гэж хүмүүс юунаас ч хамааралгүй эрх чөлөөтэй, ухаандаа бодож бас сэтгэлдээ сэтгэж чаддаг хүмүүс. Тэд их сургуулийн профессороос татгалздаг яагаад гэвэл ном бичих цаг хугацаа болон олон нийттэй харьцах эрх чөлөө хэрэгтэй. Олон нийтийн сэхээтнүүд улс төрийн намын төлөө бичиж нийтлэж худалдаагүй эрх чөлөөт байдлыг эрхэмлэдэг. Тэдний үүрэг нийгмийн аж байдлыг үнэлж дүгнэж шүүмжилж анхааруулж буруутаныг зааж засаж залруулахыг шаарддаг.
Төрийг, нийгмийг болон хүнийг шүүмжлэх даалгаварыг олон нийтийн сэхээтэн бие даан хийдэг. Тэд өөрийн адил хүмүүстэй нийлж бодож нийтэлж хэлж ярьж илтгэл тавьж ярилцага өрнүүлж нээлттэй шүүмжтэй ажилладаг. Олон нийтийн сэхээтнүүд ихэнхдээ л философич хүмүүс байсаар ирсэн. Яагаад гэвэл философийн асуултууд гэдэг нийгмийн асуултууд шүү дээ.
Эртнээс л Франц, Итали, Герман, Англи цаашлаад Америкийн гэх мэт орнуудын олон нийтийн сэхээтнүүд нийгмийг шүүмжилж алдаануудыг нэрлэж ирсэн түүхтэй.
Зуу зуун жилийн турш философичид олон нийтийн сэхээтэний ажил хийж явахад гурван сэдэвт төвлөрдөг байжээ. Үүнд: бодож сурах, мэдэж сурах болон хүсэж сурах. Биеэ дааж бодож сурахгүй гэвэл бусдын тоглоом болно. Биеэ дааж мэдэж сурахгүй бол үргэлж алдаж андуурч бүтэлгүйтнэ. Биеэ дааж хүсэж сурахгүй бол биеэ дааж сонгох эсвэл шийдэх гэсэн хүсэл байхгүй тул бусдаар сонгуулж шийдүүлж бусдын хүүхэлдэй болдог.
Монголчууд олон нийтийн сэхээтэнтэй болох цаг болсон мэт. Ялангуяа улстөрийн байгууллагууд доод түвшинд дампуурч харин шашин нэртэй сүм хийдүүдийн мухар сүсэг дээд цэгтээ тулсан энэ цагт хамгийн их хэрэгтэй олон нийтийн сэхээтэнүүд нийгмийг соён гэгээрүүлж хүмүүсийг зөв харж зөв сонсдог тэдний нүд чих болох ёстой.
Өнөөдөр гарч ирэх ёстой олон нийтийн сэхээтэн хүн мухар сүсэгтнүүдийг шүүмжлэх, намуудыг шүүмжлэх, улстөрчдийн муу муухайг бичиж нийтлүүлэх, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд явсан хүмүүсийг шүүн хэлэлцэх ажлыг олон нийтийн дунд өрнүүлж ярилцлага хэлэлцүүлэг явуулах цаг болжээ.
Энэ удаа мухар сүсэг яагаад үүсэж буй болон түүний эсрэг хэрхэн тэмцэх тухай бичлээ. Нийгэм дотор хэт их даварч дээд хэмжээнд хүртэл мухар сүсэгтэж буй юунаас хамааралтай мөн ямар шалтгаантай вэ?
Ээж аавууд насанд хүрч чадахгүй байгаа тул үр хүүхдийнхээ мэдлэг боловсрол болон цаашид илүү их хөгжиж улам дээшлэхэд саад болсоор. Олон ээж аав үр хүүхдээ өөрсдөөсөө илүү болохыг тэвчих чадваргүй. Монголчууд эргэлзэх болон зөрчилдөхөөс айдаг. Энэ бол сэтгэлийн болон мэдрэхүйн зөрчил шүү дээ. Ээж аавууд ном уншиж өөрийгөө хөгжүүлэх гэж хичээж зүтгэх амьдралын хатуужилгүй. Өөрийгөө давах зориг байхгүй тул хэзээ ч урагш ахихгүй хуучин хоцрогдсон түвшинд мухар сүсэгтээ хорогддог. Монгол ээж аавууд ярицах чадваргүй. Зурагт үзэхээс өөр юу ч хийх чадваргүй олон ээж аавууд залуу үеийг балласаар л.
Монгол ээж аавууд яагаад мухар сүсэгт дарлуулдаг вэ гэхээр үргэлжийн муу муухайг бодож сэтгэл хар сэвтэй тул мухар сүсэгтдэг. Сайн сайхан бодож явдаг хүн хэзээ ч лам дээр очихгүй. Аймхай, бусдад муу санадаг, хэзээ ч сайн сайхан яридаггүй арчаагүй өөрийгөө авч явж чадахгүй хүмүүс л мухар сүсэг рүү хуйлардаг.
Өнөөдөр олон ээж аав залуу үеийг өөртэйгээ адил хэмжээнд байлгаж тэднийг муу муухайг бодож яв гэж шаарддаг. Сайн сайхан бодож явдаг залуу үеийг лам нартай нийлж мухар сүсэгтүүлж буй ээж аавууд ах эгч нар гэмт хэрэгтнүүд. Яагаад тэд залуу үеийг үр хүүхдээ хэзээ ч сайн сайхан явж өөрсдөөсөө илүү гарахыг хүсдэггүй вэ?
Мухар сүсэгтэй ээж аавууд нийлцгээж үр хүүхдээ баллаж гарын дор хэл яриа муутай өөрийгөө хамгаалж чадахгүй хүний үгээр аймхай хулчгар болгоцгоодог. Залуу үеийг урагш хөгжиж дэвшиж өөрсдөөсөөө илүү гарахыг тэвчиж чадахгүй ээж аавууд нийгмийн дайснууд.
Үр хүүхдээ хөгжиж урагшилж надаас хэд дахин илүү болоосой гэж чадахгүй ээж аавууд ийм хайргүй хүмүүс болсоны шалтгаан ердөө л боловсролгүй л байна шүү дээ. Диплом шагнал одон медал боловсролын баталгаа бишээ.
Үр хүүхдэдээ хайргүй ээж аавууд зөвхөн л хоол хийж өгөх хувцас авч өгч хажуудаа амьдруулж буйгаа л хайрлаж байна гэж буруу ойлгодог. Гэтэл үр хүүхдийнхээ цаашдын хөгжил өөрөөсөө илүү болно гэдгийг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байна. Ээж аавууд өөрийнхөө хэт хоцрогдож үр хүүхдэдээ гологдож буйгаа яагаад ч ухамсарлаж чадах чадваргүй болжээ. Ийм ээж аавууд өөрийгөө бодож бусдыг баллагчид.
Хуучин хоцрогдсон оршихуйгаа орхиж ухамсарт хүмүүн болж жинхэнэ амьдрал гэдэгтэй танилцаач гэж ээж аавуудыг хүмүүжүүлж тэдэнд хичээл зааж лекц унших чадвартай олон нийтийн сэхээтэнүүд дутагдана.
Монголчуудад нэг ойлгуулах зүйл юу гэхээр тохиолдол гэж байдаг хувь заяа эсвэл цаанаасаа зурсан зураг байхгүй гэдгийг Монголчууд хүлээн авч чадахгүй хэвээрээ. Үүний цаад шалтгаан бол үхэл ба өвчин зовлон байдаг. Энэ хоёр тэртэй тэргүй ирдгээрээ ирнэ шүү гэдгийг Монгол хүмүүн ердөө ч ойлгоогүй бас хүлээн зөвшөөрөөгүй.
Монголчууд үхэл гэдэгтэй учирч түүнийг ойлгож хүлээн авч жам ёсны гэж угтан авч чадах тэр соён гэгээрэлтэй учирсангүй. Үхэлтэй нүүр тулж чадахгүй ард түмэн хорвоод бэлтгэгдээгүй бас насанд хүрээгүйгийн баталгаа.
“Ар Монголд орчин үе үгүйлэгдэнэ” болон “Чингисийн этик хэрэгтэй” номууддаа би Монголчууд ба үхэл гэсэн сэдвийг хөндөж бичсэн. Яагаад монголчууд оршуулгын газар гэсэн ойлголтыг хүлээн зөвшөөрч чадаагүй болон нас барсан дотны хүнээ санаж ярилцаж чаддаггүй вэ? Яагаад монголчууд дуртай цагтаа сэтгэл эвгүйрхэсэн үедээ оршуулгын газар очиж цэцэг тавьж нас барсан дотны хүмүүсээ өөрөөр хэлбэл үхсэнүүдийгээ хүндэлж тэдэнтэйгээ дотроо ярилцаж чаддаггүй вэ? Яагаад Монголчууд бурханлаг биш вэ?
Боловсрол устаж мухар сүсэг нийт улс орныг эзлэж хоцрогдол бүрхсэн энэ нийгэмийн үнэн байдал түрүүчийн хэлсэн гурван шалтгаантай. Монголчууд бодож сураагүй, мэдэж сураагүй бас хүсэж сураагүй. Бодохоос айдаг, мэдэхээс хулчийдаг, үр хүүхдийнхээ хүсэх хүслийг хорьж хаадаг улс орон мухар сүсэгт баригдалгүй яахав.
Үргэлжлэл бий.
