Буурал түүхийн их оньсого-Буган хөшөө, буган соёл

2017 оны 7 сарын 132017-07-13

231931c5-c3b8-4bbb-9f0c-8cd61f9e3044,буган1.jpg.jpg

Ойролцоогоор 2300-2700 орчим жилийн настай Буган хөшөөдийн нэгэн Хэнтий аймгийн Өмнөдэлгэр сумын нутаг Хурхын голын ("Монголын Нууц Товчоон"-д дурдсанаар Химурга горхин.) умард цутгалан Жаргалантын голын хөндий ("Монголын Нууц Товчоон"-д дурдсанаар Айлхаргана)-д байна. 

Одоогоор ЕвроАзийн нутагт нийт 700 орчим Буган хөшөө олдсоноос 550 орчим нь буюу 79 орчим хувь нь өнөөгийн Монгол Улсын газар нутгаас, 100 гаруй нь Монголын хилд ойрхон Уулын Алтай (ОХУ), Өвөр Байгал (ОХУ), Саян Алтай (ОХУ), Казахстанаас олдсон бол 10 орчим нь Оренбург, Кавказ, Укриан, Эльба гол гэсэн шугамд олджээ. Энэхүү байршил нь Буган хөшөө соёлын голомт хийгээд түүний нүүдлийн чигийг тодорхойлно. 

Өдий болтол энэхүү Буган хөшөөний нууцыг тайлсан нь үгүй. Чухам юуны учир, ямар утга агуулгаар ийн үйлдсэн нь тодорхойгүй. Маш нарийн дэг, тэгээр бүтээгдсэн. Билгэ тэмдэг үү? Ёр дом уу? Бичиг тайлал уу? Гэрээс захиас уу? Машид нууцлаг. Оройдоо ихэвчлэн нар, саран тамга мандуулснаар эхэлж, бугын дүрсийг өнөө цагийнхан ч атаархмаар хийсвэрлэлийн өндөр түвшинд урлан, адагт нь өргөн бүсээр даруулсан байх. Ерөнхийд нь Буган хөшөөг 
1. Монгол-Өвөр Байгалийн загварчилсан дүрст
2. Саян-Алтайн бодит дүрст
3. Ази-Европын амьтны дүрсгүй гэсэн гурван бүлэгт хуваадаг. Ихэнхдээ эхний бүлгийн хөшөө Монголын нутагт түгээмэл. 

Буган хөшөө бол багадаа 500 орчим жилийн урт хугацаанд буюу МТӨ VII-III зууны хооронд оршин тогтнож байсан түүхэн их соёлын ул мөр юм. Зарим судлаачид энэхүү Буган бичгийг дэлхийн бичиг соёлын өвөг гэж үзэх нь ч бий. 

34085b5d-61cc-46e1-9fcd-699afbb7888a,буган3.jpg.jpg

ЭНЭ БОЛ ЯАВЧ ЕРДИЙН НЭГ ХАДНЫ СҮГ ЗУРАГ, ДҮРС ТЭМДЭГ ТӨДИЙХӨН БИШ ЭЭ...
Буган хөшөө нь бүхэл бүтэн цогцолбор бунханд ихэвчлэн байх ба гол хэсэгт нь Буган хөшөөг цогцлооно. "Монголын Нууц Товчоо" эхлэхдээ "Дээд тэнгэрээс заяат төрсөн Бөртэ чоно ажгуу. Гэргий инү Хоо Марал ажээ" хэмээн зүгээр нэг саваагүйтэж бичээгүй буй за. Тэр цагт бичиг судрыг өнөөгийнх шиг мөнгө ашгийг бодож, алдар нэрийг эрхэмлэж, эсвээс зүгээр л саваагүйтэн бичих учир огтоос үгүй байжухуй.

Энэхүү Буган хөшөө буюу Буган Соёлын учгыг тайлах аваас Монголын буурал түүхийн төдийгүй Нүүдлийн соёлын олон нарийн нандин утгыг нээж, учгыг тайлах биз ээ хэмээн найдаж явдаг билээ. Манай өсөж яваа идэрмэг залуу судлаачид энэ зүгт билгийн мэлмий юугаа чиглүүлж чилээгээсэй хэмээн горьдном.

Маний идэр залууд (1987-1990 он) Говь-Алтай аймгийн Бугат сумын Ферм багийн Бургасны гүрээнд нэн нарийн ур хийцтэй нэгэн Буган хөшөө байдаг байж билээ. Түүний ур хийц даанчиг гайхам. Сүүлд 2013 онд очиход тэрхүү буган хөшөө угаараа хугараад хугархайг нь ойрхон байх малын хашааны оёорт аваачаад хаячихсан байсансан.

Өнөө ч энэхүү Айл Харгана буюу Жаргалантын голд байх Буган хөшөөний цогцолборт ямар нэгэн хамгаалалт алга. Үүн лугаа адил бусад 550 орчим Буган хөшөө чухам ямар байдалтай буйг үл мэднэ. Төр засаг өвөг түүхийнхээ нэн нандин эдгээр дурсгалдаа анхаараасай хэмээн найднам.

Санал болгох

40 удаагийн зөвлөгөөний үр дүн хаана байна?

Засгийн газрын хэрэгжүүлж буй  “Шинэ сэргэлтийн бодлого”-ын тулгуур зорилтуудын нэг нь Аж үйлдвэрийн сэргэлт. Гэвч  өнөөдрийг хүртэл “мөрөөдлийн жагсаалт” хэвээр байгаа нь нууц биш.

7 цагийн өмнө
Сангуудын цуврал ба Цуврал уулзалтууд

“Төрөөс төрсөн тэрбумтан” гэдэг нэршил хэвлэлийн хуудаснаас арчигдаад овоо хэдэн жил өнгөрсөн. Энэ нэршил сэргэжээ. Мэдээлэлд ойр байдаг төр засгийн дарга нар төрийн өмчит компаниуд, Засгийн газрын тусгай сангуудаас яасан их тоншоо вэ. Концесс, тендер, хувьчлал, давуу боломж, хөнгөлөлттэй зээл, урамшууллыг “томчууд” л авч. Энэ идээ бээрийг илчлэх ажил “нам-төр-сэтгүүлч-жиргээч” гэсэн “төр-хувийн хэвшлийн түншлэл”-ийн хүрээнд өрнөж байна. Засгийн газар 25 тусгай сангийнхаа дөнгөж есийнх нь үүцийг задлахад ийм байна. Бусад сан, төрийн өмчит компанийн мэдээллийг “шилэн ажиллагаа” гэдгийг хүрээнд Н.Учрал сайдаар дамжуулан дэлгэх байх. Гэхдээ энэ засаг, энэ төр шүгэлдэх төдийхнөөр “хулгайчтай тэмцдэг” имижээр УИХ-ын сонгуульд оролцох нь иргэдийн хүссэн үр дүн бас биш.

5 өдрийн өмнө
Тойрогтоо очсон гишүүдийг дахиад загнавал яах вэ

Х.Баттулга шиг УИХ-аар хэлэлцүүлж чадсан тохиолдол 2008-2019 онд долоон удаа байгуулсан ажлын хэсгээс гарч байсангүй. Сүүлийн алхам, хоёр удаагийн сонгуульд үнэмлэхүй ялсан МАН-ын дангаар байгуулсан Засгийн газраас 2023 онд гарч ирсэн нь энэ.

11 өдрийн өмнө
Залууст залуу нас үлдсэнгүй

“Залуу хүн эрүүл, өвддөггүй” гэх ойлголт нэгэнт ард хоцорч өнөөдөр дөнгөж 15 настай хүүхэд зүрхний эмгэг, шигдээсээр шаналж, 20 настай залуу цус харваж эмнэлгийн орон дээр амь тэмцэж буй дүр зураг аль ч эмнэлэгт байна.

14 өдрийн өмнө