Энэ зун Улсын их дэлгүүрийн урд талын фонтан буюу Б.Цэрэндоржийн гудамжийг дахин төлөвлөх шийдвэр гарч, барилгын ажил эхлэхэд тэр хавийн оршин суугчид, иргэд дургүйцлээ илэрхийлэн хотын захиргаанд гомдол гаргасан. Гэвч маргаан дагуулсан уг асуудал одоо хэр нь шийдэгдээгүй л байна. Нийслэл guide энэ удаад Улаанбаатар хотын музейтэй хамтран Цэрэндоржийн гудамжны үүсэл, төлөвлөлт, хотын төвийн энэ хэсэг газрын түүхэн үнэ цэнийн талаар мэдээлэл хүргэж байна.
БАЙРШИЛ:
Сүхбаатар дүүргийн IV хороо, Б.Цэрэндоржийн гудамж, Их дэлгүүрийн замын урд хэсгээс АСА цирк хүртэлх хэсэг буюу хотынхны мэддэгээр Фонтан.
Б.ЦЭРЭНДОРЖИЙН ГУДАМЖНЫ ҮҮСЭЛ:
1778 онд Богдын хүрээ энэ дөрвөн уулынхаа дунд ирж суурьшихад Хүрээний баруун өмнө хэсэгт жирийн ард иргэдийн суудаг хороо бий болжээ. Тодруулбал, Чингис хааны угсааны Дархан чин вангийн хошууны харчуулын хашаа, байшин баригдсанаар одоогийн Б.Цэрэндоржийн гудамж үүссэн байна. Чингис хааны угсааны хошуу ноён Дархан чин ван Пунцагцэрэнгийн ордон, түүний тамгын газрын бүх аппарат, харьяат ардуудын хашаа, гэр, дан байшингууд байсан буурин дээр хожим нь маршал Х.Чойбалсангийн өвлийн ордон буюу Маршал харш, 40 мянгат, Б.Цэрэндоржийн гудамж бий болсон аж.
1920-иод оны үед тус гудамжны урд үзүүрт буюу одоогийн АСА циркийн зүүн урд хэсэгт ундны усны өндөр модон худаг бий болсноор ард иргэд тэр гудамжийг “Усны гудамж” хэмээн нэрлэх болжээ. Усны гудамж нь одоогийн АСА циркээс хойш Урт цагаан буюу Жуулчны гудамж хүртэл үргэлжилдэг босоо гудамж байжээ. Гудамжны хоёр талаар хашаандаа дан байшин, гэртэй айлууд байсан аж. Нийслэлчүүд хуучин Усны гудамжийг орчин цагийн усан оргилууртай нь холбон “фонтан” хэмээн нэрийдэж, устай холбоотой утгыг нь хэвээр үлдээжээ.
ГУДАМЖНЫ ТӨЛӨВЛӨЛТ:
Б.Цэрэндоржийн гудамж нь 1954-1961 онд Улаанбаатар хотын анхны ерөнхий төлөвлөгөөгөөр хэрэгжсэн бүтээн байгуулалтаар өнөөгийн дүр төрхөө олсон юм. Дэлгэрүүлбэл, Улаанбаатар хотын анхны төлөвлөгөөний жилүүдэд төв талбайн баруун хэсгээс одоогийн Баруун дөрвөн зам хүртэлх хэсэгт байсан хуучин харчуулын хороодын айлуудыг нүүлгэн шилжүүлж, суурин дээр нь 1957-1961 онд орчин үеийн анхны орон сууцны хороолол 40 мянгат, 1959-1961 онд 50 мянгат, 1961 онд Улсын их дэлгүүр, одоогийн Төв шуудангаас Баруун дөрвөн зам хүртэлх Энхтайвны өргөн чөлөөг шинээр барьж байгуулжээ. Усны гудамжийг хөндлөн огтолсон энэхүү өргөн чөлөөний урд хэсгийг нь гудамж хэвээр үлдээн шинэчилж, хойд хэсэгт нь Улсын их дэлгүүрийг барьсан байна. Ийнхүү орчин үеийн дүр төрхөө олсон Усны гудамжийг Нийслэл хүрээнд Орос хэвлэлийн газар ажиллаж байсан оросын хувьсгалч М.И.Кучеренкогийн нэрээр “Кучеренкогийн гудамж” хэмээн нэрлэжээ. 1990 онд Улаанбаатар хотын Ардын депутатуудын хурлын 268 дугаар тогтоолоор нэрийг нь өөрчилж “Б.Цэрэндоржийн гудамж” болгосон юм.
ГАЗРЫН ҮНЭ ЦЭН:
Социализмын үеийн хот төлөвлөлт, бүтээн байгуулалтын үр дүнд Улаанбаатарт орчин цагийн хотын амьдралын хэв маяг бий болж, хөгжсөн юм. Энэхүү бүтээн байгуулалт хотын төв хэсэг буюу Сүхбаатарын талбайн орчим, 40, 50 мянгат, Бага тойруугаас эхлэлтэй. Тиймдээ ч эдгээр газар нь “анхны ерөнхий төлөвлөгөө - бүтээн байгуулалт - орчин үе - анхны орон сууцны хороолол - шинэ амьдралын хэв маяг” гэсэн хотын дурсамж, ой санамжийг хадгалж байдаг, монголын шинэ нийгмийн соёлын гол төвүүдийн нэг юм. Хотынхоо ой санамжийг хадгалж буй тархи, зүрх болсон энэ мэт түүхэн дурсгалт газруудаа 50 гаруйхан жил болоод л өөрчлөөд, устгаж сүйтгээд байх уу, эсвэл соёлын өв, түүхэн дурсгалуудаа хадгалж хамгаалах тогтолцоог бий болгох уу гэсэн шийдлийн өмнө бид ирээд байна.
АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ:
1. Дүгэрсүрэн Л., Улаанбаатар хотын түүхээс, УБ., 1999 он
2. Дүрзээ Ч., Гунгаажав П., Улаанбаатар хотын түүх, соёлын дурсгалаас, 1976 он
3. Идшинноров С., Улаанбаатар хотын түүхийн хураангуй, УБ., 1994 он
4. Пүрэв О., Монгол төрийн голомт, УБ., 2004 он
5. Улаанбаатар хотын барилгажилтын түүх, УБ., 2014 он
6. http://www.mpa.ub.gov.mn/index.php/neelttei-medeelel/2013-04-19-01-46-05/1677-2015-03-02.html
Эх сурвалж: "НийслэлGuide" №64/ 2017 есдүгээр сар
