Барилгын “Сөүл групп”-ын эзэн Д.Өнөрболорыг Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газарт Барилга, хот байгуулалтын сайдаар томилох гэхэд АТГ “сонирхлын зөрчил үүснэ” гэдгийг сануулснаар зогссон. Шүдний “Ортодент” эмнэлгийн эзэн Ж.Цолмон ийм шалтгаанаар Эрүүл мэндийн сайд болж чадаагүй. Тухайн үед Сонирхлын зөрчлөөс сэргийлэх хуульд “АТГ-аас сонирхлын зөрчил үүсгэнэ гэсэн дүгнэлт ирсэн бол томилох эрх бүхий албан тушаалтан томилохгүй байх үүрэгтэй” гэсэн заалт үйлчилж байв. Тийм хуультай 2016 онд харшлын “Алерги мед” эмнэлгийн эзэн А.Цогцэцэг эмнэлгээ “зараад” Эрүүл мэндийн сайд болж билээ. Гэхдээ эмнэлгээ “зарсан” гэх тэрээр одоо эмнэлгээ удирдаж л байгаа юм билээ. Томилогдох газраа албан тушаалын сонирхлын зөрчил үүсгэхээр бол томилохгүй байхыг дарга нарт үүрэгжүүлсэн заалтыг 2019 онд УИХ Төрийн албаны тухай хуулийг шинэчлэхдээ далимд нь нөгөө хуулиас аваад хаячихсан. Одоо жишээ нь, Соёлын сайдаар хувийн телевизийн захирал Ч.Номин ажиллаад, телевиздээ “хаялагатай” төрийн түшээ гэж шүүмжлүүлж байна. Шүүмжлэлийг Л.Оюун-Эрдэнэ тусгаж авдаггүй л юм бол “хөөе боль” гэх нохой ч байхгүй болсон цаг. Ерөнхий сайд танхимын гишүүнээр хэнийг ажиллуулахаа өөрөө мэддэг Үндсэн хуультай болсон шүү дээ.
Хоёрт, Цар тахлаас сэргийлэх, тэмцэх, нийгэм эдийн засагт үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах тухай хуулийг 2020 оны дөрөвдүгээр сард баталсан. Энэ хуулийн 3.2-т заасанчлан өнөөдөр албан тушаалтны сонгон шалгаруулалтыг хүлээлгүй дуртай хүнээ түр орлон гүйцэтгэгчээр томилж ажиллуулж байна. Төрийн албанд 12 жил ажилласан эрхэлсэн түшмэлийн зэрэгтэй байх ёстой ЭМДЕГ-ын хэлтсийн даргаар М.Оюунчимэг гишүүний хүү гэнэт томилогдож, олны шүүмжлэлийг дагуулсан нь дээрх Цар тахлаас сэргийлэх хуулийн 3.2-ын үр нөлөө байсан. Ийм түр орлон гүйцэтгэгч нар яам, агентлаг болон нутгийн захиргааны байгууллагын удирдах албан тушаалд 2021 оны дөрөвдүгээр сарын байдлаар 640 байлаа. Тэдний 206-г зөвхөн Цар тахлаас сэргийлэх хуулийг баримталж томилсон бол 285 нь хууль зөрчин томилогдсон байгааг УИХ-д танилцуулж л байсан.
Томилгоо, халаа, сэлгээ, сонгон шалгаруулах чадамжгүйн бурууг УИХ-ын гишүүн Ё.Баатарбилэг Төрийн албаны тухай хуульд өгч байгаа юм билээ. Тэрээр 2017 онд батлаад 2019, 2020, 2021 онд долоон удаа нэмж өөрчилсөн Төрийн албаны тухай хуульд дахиад нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар төслөө өргөн барьжээ. Хуулийг мөрдөж эхлээд удаагүй, хэрэгжилтийг нь дүгнээгүй байхад яаран өөрчлөх гэж дайрсны шалтгаан нь юу болохыг төслийнх нь үзэл баримтлал, танилцуулгаас сайн ойлгосонгүй. Би байтугай Засгийн газар ч ойлголгүй хуулийн төслийг нь нэг удаа буцаахдаа өөрт нь Хууль тогтоомжийг хуулийг зөрчиж болохгүйг сануулсан байна лээ.
Эхлээд Ё.Баатарбилэг гишүүн Төрийн албанд шатлан дэвших буюу мерит зарчмыг тогтоох үзэл санаатай сенсаацтайхан баталсан хуульд “дэлхийн шилдэг их, дээд сургууль төгсөгчийг төрийн захиргааны албан тушаалд ажилласан жил хамаарахгүй томилно” гэдэг заалт бичиж танилцуулсан. Төрийн сангаар гадаадад сураад ирсэн улстөрч, дарга нарын хүүхдүүдийг дарга болгох хуулиа татаж авахыг иргэд шаардсанаар тухайн заалт “хасагдсан” байх. Гэтэл УИХ-ын гишүүн, ИТХ-ын төлөөлөгч нарын туслах, зөвлөх зэрэг улстөрийн ажилтан, хувийн компанийн нөхдийн ажилласан жилийг төрд ажилласанаар тооцож, төрийн захиргааны албан тушаалд тооноор оруулж томилдог болгох хуулийн заалт бичдэг байна шүү. Төрийн жинхэнэ алба, төрийн хар хүн, мэргэшсэн боловсон хүчин, шатлан дэвших тухай ойлголтыг Ё.Баатарбилэгийн энэ төсөл эвдэх нь ээ.
Цаашлаад эрхэм гишүүн Ё.Баатарбилэг Төрийн албаны зөвлөлийн даргыг Засгийн газар томилдог, Төрийн албаны зөвлөлийн нэлээд чиг үүргийг Засгийн газар, ялангуяа ЗГХЭГ-ын дарга буюу Ц.Нямдоржид шилжүүлэх төслөө бичсэн байгааг нь УИХ-ын Тамгын газрын сайтаас харж болно. Өнөөг хүртэл явж ирсэн ТАЗ нь УИХ-д ажлаа тайлагнадаг байгууллага. Гэтэл Засгийн газрын байгууллага болгож, үйл ажиллагааг нь хяналтгүй л болгох гэж байх шиг. Энэ хэвээр батлагдвал Засгийн газар, түүний агентлаг, яам, тамгын газрын томилгоонд хяналт тавина, хууль биелүүлэхийг шаардана гэдэг гонж болно. Засгийн газрын байгууллага болчихоод Засгийн газрын үйл ажиллагааг хянах уу.
Гуя дагуулж хүзүү гэгчээр дахиад л Сонирхлын зөрчлөөс сэргийлэх хуульд өөрчлөлт оруулна гэж Ё.Баатарбилэг гишүүн төслөө боловсруулжээ. Заалтыг нь харвал, томилохоор нэр дэвшүүлсэн хүн ажлаа хийхдээ сонирхлын зөрчил үүсэх эсэх дүгнэлт, мэдэгдлийг томилдог албан тушаалтанд нь мэдэгдэхээс өөр үйлдэл хийхийг АТГ-т хориглосон байна. Илэрхий сонирхлын зөрчилтэй, эргээд гэмт хэрэг үйлдэж магадгүй хүнийг томилохоор оруулж ирэхэд нь “Материалыг нь шалгаад үзэхэд ийм асуудал, эрсдэлтэй байна шүү” гэж шүгэл үлээснээс өөрөөр АТГ ямар буруу хийсэн юм бэ. Томилох, чөлөөлөх эрх нь албан тушаалтнуудад өөрсдөд нь л байсан. Тэгээд дураараа хүнээ томилдог. Нөгөө нөхөр нь өөрийнхөө, эсвэл хамаарал бүхий этгээддээ давуу байдал үүсгэж улсыг ч, бусдыг ч хохироогоод шоронд ордог. Гэтэл “сонирхлын зөрчилтэй хүн томилохгүй байхыг үүрэгжүүлсэн” заалтыг авч хаясан УИХ, тэр дундаа үнэмлэхүй олонхын төлөөлөл болсон гишүүн ийм заалт санаачилж л байдаг нь таарч дээ.
Энэ заалт батлагдвал сонирхлын зөрчилтэй нөхрийн сонирхлын зөрчилтэй гэдгийг даргаас нь өөр хэн ч мэдэхгүй болох нь дээ. Яагаад гэвэл АТГ-т даргаас нь өөр хүнд мэдэгдэхийг хориглох гэж байна. Эрхэм гишүүн ийм бантан зуурч байхын оронд аль дээр Сонирхлын зөрчлөөс сэргийлэх тухай хуулиас хассан албан тушаалтнуудыг үүрэгжүүлсэн заалтыг сэргээе гэсэн бол.
