Улаанбал ярилцлагын нэвтрүүлгийн шинэ хичээлийн жилийн эхний дугаарыг уншигч танд хүргэж байна. Энэ удаагийн дугаарт Боловсрол шинжлэх ухааны сайд Л.Энх-Амгалан оролцлоо.
-Сайн байна уу, Та?
-Сайн. Сайн байна уу.
-Овоо түгжирлээ шүү сая.
-Үнэхээр Улаанбаатар хотын түгжрэл хүн бүрийн амьдралд том асуудал болж байх шиг байна. Хотын төвөөс танай студи руу ирэх гэж нэг цаг 30 минут түгжирлээ. Ер нь бол энэ түгжрэлийн асуудалд боловсрол их хувь нэмрээ оруулдаг юм байна.
-Тийм. Энэ тухай хоёулаа ярина. Түгжрээд явахаар бид нар ярьдаг шүү дээ. “Дарга нар энгийн амьдралыг мэдэрдэггүй” гэж. Түгжрэлд юу бодогдов?
-Бухимдаж стрессдэж байна. Түгжрэлд хүний хийж бүтээх цаг, боломжууд их алдагддаг юм байна. Харамсаж байна.
-Тийм ээ. Харамсалтай. Үүнд шийдлүүд бодогдож байгаа биз дээ. Одоо тэгээд зөндөө шийдлүүд санаачилсан байгаа тэр талаар хойшоогоо ярина. Сая ингээд түгжирч байхад шинэ санаа гарч ирсэн бол, тэрийгээ цухасхан дурдаач. Хоёр цаг шахуу түгжирлээ шүү дээ?
-Ерөнхий сайд өөрөө удирдаад таван үндэсний хороо байгуулж байгаа. Түүний нэг нь түгжрэлийг бууруулах үндэсний хороо байсан. Үүн дээр нэлээн тооцоо судалгаатай хандахгүй бол нэг удаагийн гал унтраасан арга хэмжээ аваад бид нар бие биенийгээ хуураад дуусна гэдгийг олон жилийн туршлага харуулж байгаа. Түгжрэлтэй бараг үе үеийн Засгийн газар тэмцсэн байлгүй дээ. Гэвч тодорхой шийдэл үр дүн гараагүй. Ямар ч байсан энэ удаад түгжрэлийн шалтгаан хаана байна, энийг шийдэх шийдлүүд юу байна вэ гэдэг дээр нэлээн тойрч ярилцаж байгаа. Гол шийдэл гэх юм бол сайд болгон түгжрэлийг бууруулахад ямар ямар бодитой саналуудыг гаргах вэ гэдгээр долоо хоног бүр ярьж байгаа. Тиймээс тодорхой үр дүн гарах байх. Бас итгэж байна.
Жишээ нь манай боловсролын салбарт түгжрэлийн асуудал, өглөө хүүхдээ хүргэж өгөх, орой хүүхдээ авах гэх мэт үндсэндээ нийт түгжрэлийн буюу эд түгжрэлийн 30 хувийг эзэлж байгаа гэсэн тооцоо судалгаа байгаа юм. Тэгэхээр үүнд олон шийдэл байна.
Нэгдүгээрт цэцэрлэг сургуулийн цагийн хуваариудыг нааш цааш нь хөдөлгөх асуудал байна. Иймээс ээлжийн багшийн үйлчилгээг энэ жил нэвтрүүлж байгаагаараа онцлог байгаа юм. Энэ жил нийслэлийн яг гол түгжрэл “0” зогсолт хийдэг 25 цэг дээр байгаа цэцэрлэгийг сонгож аваад ээлжийн багшийг өглөө 07 цагаас ажлуулах ажил эхэлж байна. Тэгээд харъя тэ. Үр дүн гарах нь уу.
-Наадах чинь бас хүмүүсийн анхаарлыг татсан. Тэгээд яг шийдвэр нь өнөөдрөөс хэрэгжих үү. Энэ чинь хууль дагаж явдаг төсөвтэй биздээ?
-Тийм. Төсвийн асуудлыг нь он дуустал шийдчихсэн байгаа. Есдүгээр сарын 1 нь гэхэд 4-5 настай хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдана шүү дээ. Тийм учраас яг эд түгжирдэг 60 бүлгийн 25 цэцэрлэгийн хүүхдүүд өглөө 07 цагт цэцэрлэгтээ очиж болно. Тэрнээс бусад цэцэрлэгт ээлжийн багш ажиллахгүй.
-Өө туршиж байгаа юм уу. 25 цэцэрлэг нь хотын төвийн цэцэрлэгүүд үү?
-Туршиж байгаа. Хотын төвийн яг “0” зогсолт хийдэг газруудад ээлжийн багш ажиллана. Ерөнхий сайд бас 2 долоо хоногийн өмнө яг энэ гол гол ээлжийн багш ажиллах цэцэрлэгүүд дээр очиж үзсэн. Яг үнэхээр тэнд түгжирдэг цэг мөн байна уу гэдэг асуудал дээр цэцэрлэгийн удирдлагууд, эцэг эхийн төлөөлөлтэй уулзсан л даа. Тэгээд харъя. Энэ мэтчилэнгээр олон санал санаачлагууд гарна гэж бодож байгаа.
Хоёрдугаарт бүх сургуулиудыг “School bus”-тай болговол сургуулийн автобусаар дамжуулж түгжрэлийнхээ асуудлыг шийдвэрлэх үү гэдэг асуудал байгаа. За гуравдугаарт нь бол мэдээж сургуулиудын хэв шинжүүдийг өөрчлөх боломжууд байдаг юм байна. Жишээ нь 1, 5, 23, 18-р сургуулиудыг ахлах ангиар нь төрөлжүүлээд бусдын бага, дунд сургууль гэж ялгавал түгжрэл буурах байх. Эсвэл бага сургуулийг нь нэгдүгээр сургууль дээр биш яг хажуу талд нь байж байгаа ачаалал багатай тавдугаар сургуультай нийлүүлээд зөвхөн бага сургуулийн төрөлжсөн сургуулиар зохион байгуулах гэх мэт бид маш олон хэлбэрээр олон шийдлүүдийг гаргах ёстой юм байна гэж харж байгаа.
-Боловсролын салбар өргөн цар хүрээтэй, түмэн олон гишүүнтэй салбар. Бага балчраас авахуулаад өндөр настан гээд. Тэгэхээр хоёулангийн ярих сэдэв их байна. Цаг үе нь учраас дараалалтай ярина. Энэ жил боловсролын багц хуулийг УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. Удахгүй намрын чуулганаар хэлэлцэх байх. Бид нар ингээд хууль өөрчилдөг шүү дээ. Тэгэхээр ерөнхий энэ хуулийг өөрчилж байгаа зорилго, хуулиар яг юу шийдэх, хуулиар шийдэгдэх зүйл танай салбарт юу байна, яг ийм хууль хүлээгээд сууж байсан асуудал байж уу, энэ хуулийг яг яах гэж өөрчилж байгаа вэ?
-Хаврын чуулган тарахын өмнөхөн бид “Боловсролын багц хууль”-ийн төсөл өргөн барьсан. Өнгөрсөн долоо хоногоос авахуулаад орон даяар нэлээд их хэлэлцүүлгүүд хийгдэж байгаа. Тэгэхдээ энэ хууль маань өргөн баригдахаасаа өмнө 2,3 удаа хэлэлцүүлэгдэж байсан. Ийм хууль. Нэг үгээр нэлээн сайн гүйцэд боловсруулж өргөн баригдаж байгаа гэсэн үг.
Яг үнэндээ өнөөдөр Монгол Улс баян хоосны ялгаа, ажилгүйдэл, ядуурал, тэгээд хүний хөгжлийн индексээрээ дэлхийд сүүл гишгэдэг. Тэгвэл энэ үзүүлэлтүүдийг яаж бид нар сайжруулах ёстой вэ гэвэл боловсролын тогтолцоог өөрчилж сайжруулах ёстой юм билээ.
Зах зээл дээр өнөөдөр 88 нь их дээд сургуульд 150 мянган оюутан суралцаж байгаа. Гэтэл гурван оюутны нэг нь л ажлын байртай болдог буруу тогтолцоо манайд байна. Тэгэхээр энэ бол хуулиар засагдах ёстой гэж харж байгаа.
Энэ хууль боловсролын шатны бүх төвшний асуудлуудыг цогцоор нь шийдэх шийдлүүдийг олж, хууль эрх зүйн орчинг сайжруулах, үүссэн бүх асуудлуудыг цогцоор нь тавьж байгаагаараа их онцлогтой юм.
Жишээлбэл Сургуулийн өмнөх боловсрол 2 наснаас эхлэх үү, гурван наснаас эхлэх үү. 3-5 насан дээр СӨБ хүүхдэд яг ямар чадварыг эзэмшүүлэх ёстой вэ. 1-5-р ангид ямар ямар ур чадвар, ямар мэдлэг төлөвшлүүдийг эзэмшүүлэх ёстой вэ. Ахлах анги төрөлжсөн байх ёстой юу, МСҮТ-ийн тогтолцоо 2,5 жил байх ёстой юу эсвэл 1 жилийн тогтолцоотой байх ёстой юу. Мөн их дээд сургуулийн дөрвөн жил дээр яг хүүхдэд хэрэгцээтэй мэдлэг чадварыг өгч чадаж байна уу гэх мэт энэ асуудлуудыг бүгдийг хуульд тусгаж байгаа. Хоёрт үндсэндээ хувьсгалын тохироо гэдэг шиг нийгэм өөрөө энэ шинэчлэлийг их хүлээж байна. Энэ бол бараг үндсэн хуулийн дараа орох бага үндсэн хууль юм.
-Тэгвэл бүр хоёулаа яг тодорхой задлаад хэлээд өгье. СӨБ-оос авахуулаад бага дунд, мэргэжлийн боловсрол гээд ер нь бол хөтөлбөр, бодлого, бодлогын баримт бичиг бол бэлэн байгаа юу?
-Тийм.
-За ингэж явъя. Энийг яаж хийх вэ гэдэг зохион байгуулалтыг нь “тоосгыг” нь энэ хуулиар илүү нарийн өрөөд, нураад уначихмааргүй зохион байгуулалтыг нь сайжруулах гэж л энэ хуулинд өөрчлөлт оруулж байгаа гэж ойлгож болох уу?
-Тийм.
-СӨБ-оос нь хоёулаа яръя л даа. Одоо ид хэл ам дагуулж байна. Та сая ярьж байна. “3-5 настай хүүхдүүдийг цэцэрлэгт авна. Хоёр настай хүүхдийг энэ жил авахгүй ээ”. Ер нь 4,5 настайгаа түрүүлээд авах бодлогыг яам бариад явж байгаагаа зарласан. Энэ яаж байгаа юм?
-Хамгийн гол шалтгаан бол өнөөдөр энэ цар тахал байна. Бас үнэхээр цаашаа яаж үргэлжлэхийг мэдэхгүй.
-Хамгийн гол шалтгаан нь Ковид юм уу?
-Мэдээж ковидоос болж 4, 5 насаар эхэлж байгаа. Яагаад би “Ковид” гэж нэрлэж байна вэ гэхээр энэ жил Монгол Улсын Засгийн газар маш эрсдэлтэй бөгөөд маш их сорилт дагуулсан хичээлийн шинэ жилийг 9 сарын 1-нд эхлүүлнэ гэсэн. Ганцхан Засгийн газрын хэмжээнд хийх ажил биш энэ бол нийт иргэдийн хамтарч хариуцлагаа хүлээх ийм шийдвэр байхгүй юу. Тэгэхээр мэдээж бид нар 5/9 гэдэг зарчмыг танилцуулсан. Яагаад тав хоног хичээллээд хоёр хоног амраад дахиад дараагийн тав хоногт нь цахимаар хичээллээд ахиад хоёр хоног амраад тэгээд хүүхэд ес дэх хоногийнхоо дараа хоёр дахь ээлжийнхээ хичээлдээ орох вэ гэдэг энэ стратегийг бидэнд эрдэмтдийн баг судалгаагаар танилцуулсан юм.
Нэгдүгээрт хэрхэн эрүүл мэндийг нь эрсдэлд оруулахгүй байх вэ?
Хоёрдугаарт хичээлийн хоцрогдлыг бид нар яаж бодитойгоор нөхөх вэ гэдэг ийм л шийдэл дээр сууж байгаа, энийг танилцуулж байгаа гэсэн үг.
-Ковид гэж байгаа. Хоёулаа дараалалтай явъя. Гол асуудал нь Ковид. Нэгэнт иргэд нь Засгийн газартайгаа хамтраад хариуцлагаа хүлээгээд хариуцлагатай хэцүү шийдвэрийг гаргаж байгаа юм бол тэгээд бүгд л хамт л үүрье л даа. Гэтэл хоёр настай, гурван настай хүүхдийг цэцэрлэгт өгөх боломжгүй болж байна шүү дээ. Зарим ээж аавууд гэртээ байх болж байна. Тэгэхээр энэ хүмүүс та нар хариуцлага үүрэлцээд яах юм бэ байж бай. Эсвэл та нар бүр илүү хүнд ачааг үүрч бай ч гэдэг юм уу. Жингийн хувьд илүү буруу зохион байгуулалт яваад байгаа юм бишүү гэдэг ийм шүүмжлэлүүд бол битүү байгаа. Энэ нэгэнт л Ковид үнэхээр шалтгаан нь мөн л юм бол энийгээ хийх юм бишүү. Эсвэл зүгээр үнэхээр намын мөрийн хөтөлбөрт 100 хувь цэцэрлэгт хамруулна гэчихсэн энийгээ биелүүлэхийн тулд хүчээр ийм арга хэмжээ хийж байгаа юм уу?
-Энэ ерөөсөө хүчээр хийж байгаа арга хэмжээ биш. Ер нь тэгээд гурван нас, хоёр нас бас өнөөдөр цэцэрлэгийн насан дээр байгаа шүү дээ.
-Авч болно гэж байгаа юм уу. Хориглоогүй?
-Хориглоогүй.
Цаашдаа ер нь Монгол улсад СӨБ-ын тогтолцоо хэдэн наснаас эхлэх вэ гэдэг асуудал хууль хэлэлцэх үед дахиад яригдана. 0-2 нас бол хүүхдийн хөгжлийн эхний 1000 хоног юм. Маш чухал. Хөгжлийн алтан үе гэж нэрлэдэг. 0-3 насанд хүүхдийн нийт тархины бойжилтынх нь 70 хувь нь явагддаг.
Л.Энх-Амгалан: Цэцэрлэгт хүрэлцээ байвал 2-3 настнуудыг авч болно
-Хэн болох уу гэдэг нь тодорхой болдог байх?
-Ямар хүн болох уу гэдэг нь тодорхойлогддог нас учраас энэ дан ганц сургууль дээр гэдэг юм уу, дан ганц цэцэрлэгээр шийдэгдэх бололцоогүй. Энэ бол эрүүл мэндийн асуудал. Энэ бол нийгмийн хамгааллын асуудал. Энэ бол эцэг эхчүүдийн боловсролын асуудал. Энэ бол мэдээж Сургуулийн өмнөх боловсролын асуудал мөн. Цогцоор нь харах ёстой.
Тэгэхээр цэцэрлэгт багтаамж байвал хоёр настнуудыг авах боломжтой. Ер нь цаашдаа 0-2 настнууд дээр магадгүй хүүхэд харах үйлчилгээ, өдөр өнжүүлэх үйлчилгээ гээд энэ сонголтуудыг бид нар бий болгоё гэж байгаа юм. Тэрнээс биш 0-2 насныхныг зөвхөн ээжтэйгээ гэртээ бай, чи зөвхөн хүүхдээ л хараарай гэдэг ийм асуудал бол биш. Манайхан нэг асуудал дэвшүүлэхээр тэрний үндэслэлүүдийг зөв сонсоогүй, зөв ойлгоогүй байж, шууд л хоёр, гурван настай хүүхдүүд цэцэрлэгт явж болохгүй юм байна. Энийг хориглочхож байгаа юм байна гэж ойлгодог. Ерөөсөө ингэж болохгүй шүү.
-Ер нь мэдээлэл тэгэж ирээд байгаа юм. 0-2 настнуудыг авахгүй. Авбал өмнө нь цэцэрлэгт хамрагдаж байсан хүүхдээ авна. Мягмар дарга өөрөө тэгж ярьсныг бид бүгд сонссон шүү дээ.
-Яах вэ дээ. Ковидын үед бид нар эрсдэл байгаа учраас ямар ч байсан эхний ээлжид 4-5 настнаа 5/9-өөрөө авъя. Тэгээд цаашаа ковидын нөхцөл байдал сайжирвал нэгдүгээрт танхимаар хичээллэх хичээлийнхээ өдрийг аажим аажмаар нэмье. Тэгээд дахиад гурван настнуудаа авч эхэлнэ. Гурван настнуудаа авч эхлээд эрсдэл бага бид нарын хяналт дор орох юм бол магадгүй хоёр настнуудаа авах энэ боломжууд маань бий болно л гэж харж байгаа. Бүх юманд хаалга хаачихсан гэдэг утгаар хандаж болохгүй.
Л.Энх-Амгалан: 20-30 мянган хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдахгүй сургуульд орж хичээлийн хоцрогдолтой нүүр тулдаг
Энэ жилийн хичээлийн шинэ жилийн нэг онцлог бол, таван настнуудаа 100 хувь цэцэрлэгт хамруулах юм. Яагаад энэ асуудал хурцаар тавигдаж байгаа вэ гэхээр жил бүхэн ойролцоогоор 70-80 мянган хүүхэд нэгдүгээр ангид элсэн ордог. Гэхдээ харамсалтай нь 50 мянган хүүхэд нь 5 настайдаа цэцэрлэгт хамрагдаад, 20-30 мянган хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдахгүй, шууд сургуульд ордог. Ингээд л нэг ангид орсон хүүхдүүдээс хичээлийн хоцрогдолд, боловсролын чанарын ялгаа гардаг юм байна. Тийм учраас бид таван настнуудыг 100 хувь цэцэрлэгт хамруулахаар ажиллаж байна.
-Тийм. Түрүүнийх дээр хоёулаа гүйцэд хариулаад дуусгая. Түрүүнийх дээр логикийн нэг зөрөлдөөн гараад байна. Сайд та хэлж байна шүү дээ. 0-3 нас гэдэг бол хэн бэ гэдэг нь тодорхойлогдох тархины хөгжлийн хувьд маш чухал нас. Энэ бол зөв. Тэгэнгүүт нөгөө талдаа хүүхэд харах үйлчилгээ, бусад үйлчилгээ санал болгож байна шүү дээ. Энэ бол гэртээ байхгүй, өөр газар бай гэсэн үг. Хүүхдийг чинь харж өгье гэж байгаа юм. Хөгжүүлье биш. Тархитай нь ажиллая биш. Тэгээд үүнийгээ сургуулийн өмнөх боловсрол гэж нэрлэж байгаа. Гэхдээ хөтөлбөрөөрөө бол сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдийн тархитай ажиллая гэж байгаа. Гэтэл цэцэрлэгт явуулахгүй, өөрөө харах боломжгүй бол хүүхэд харах үйлчилгээнд өгөөрэй гэж байгаа чинь боловсрол гэдэг талаас нь хандахгүй. Зүгээр хүүхэд харах талаасаа хандаад байгаа юм. Тэгэхээр энд ялгаа гараад байна шүү дээ. Бодлогын ялгаа гараад байгаа байхгүй юу. Яах ёстой юм?
-Ялгаа ч юу байх вэ дээ. Ер нь 0-2 нас нь дээр хүүхдийн хөгжилд эцэг эхчүүд их үүрэг роль гүйцэтгэх ёстой юм. Бид нар цаашдаа ер нь яваандаа бусад улс орнуудад байдаг эцэг эхчүүдийн боловсролын асуудалд нэлээн сайн хандах ёстой. Нэлээн сайн хөтөлбөрүүд гаргах ёстой юм байна билээ. Тэрнээс биш хүүхдүүдийг анх төрөнгүүт нь гар утас бариулаад эсвэл Ipad бариулаад хүүхэлдэйн киногоор хүүхдийг өсгөж болохгүй шүү дээ. Тийм учраас хүүхдийн хөгжлийн алтан үед төр засаг эрүүл чийрэг өсгөж бойжуулахад нь анхаарах ёстой юм байна. Хоёрдугаарт хүүхдийн боловсролын асуудал байгаа. Гэхдээ өнөөдрийн тэр хүүхэд харах үйлчилгээний төвшинд бид нар энийг сэтгэж болохгүй. Өнөөдрийн хүүхэд харах үйлчилгээ бол бараг хамгийн их эрсдэлтэй үйлчилгээ. Тийм учраас бид нар хүүхэд харах үйлчилгээг арай шинэ шатанд гаргая гэж байгаа юм.
-Шаардлагыг нь бүр зузааруулах юм уу?
-Арай жаахан стандартын дээшлүүлье. Төрөөс бас дэмжлэг үзүүлье. Тэр багш нарыг нь бэлдье. Хүүхэд харах үйлчилгээ ажлуулах гэж байгаа орчныг нь тодорхой цэцэрлэгийн орчноос дутахгүйгээр бий болгох чиглэлд анхаарна.
-Тэгэхээр нөгөө нэг байгууллага чинь улам нимгэрээд, та мэдэж байгаа шүү дээ. Бизнесийн шаардлага өсөх тусам нөгөө хүүхэд харах үйлчилгээ чинь цэцэрлэг болох гээд байх юм биш үү?
-Ер нь цэцэрлэгийн стандарт руу ойртуулах нь зөв юм байна. Тэгж байж хүүхэд харах үйлчилгээ гэж нэрлэж явах ёстой. Одоо хүүхэд харах гэж нэр нь ч бас буруу байгаа.
-Тийм. Хүүхэд харъя гэдэг нь эцэг эхийнх нь оронд түр саатуулж байя аа л гэсэн үг болоод явчхаж байгаа юм?
-Тийм. Бага хүүхдийн хөгжлийн төв гэх үү тэ.
-Тийм.
-Ер нь бол асаргаа сувилгаа шүү дээ. 0-2 насныхан ихэнх нь асаргаа сувилгаатай байдаг. Тэгэхээр тэр орчин, чадваруудыг бид нар бий болгох ёстой юм байна. Би дахин хариуцлагатайгаар хэлье. 0-2 насны хүүхдүүдийг бид нар зүгээр зөнгөөр нь эцэг эхчүүдэд нь хаяхгүй ээ. Энэ дээр төрийн бодлого явна. 0-2 насны хүүхдүүдийн цогц хөгжлийн дэмжлэг гэдэг энэ бодлогын бичиг баримтыг ЭМЯ, БШУЯ, ХНХЯ гэсэн гурван сайдын хамтарсан бодлогын бичиг баримт боловсруулагдаж байгаа. Энийг би олон нийтээр хэлэлцүүлнэ. Залуу аав ээжийн дунд хэлэлцүүлэг хийнэ.
-Ээж аавынх нь хувьд цэцэрлэгт нь өгье өө гэж байгаа юм. 2-3 насанд тархи үнэхээр хөгждөг юм бол, олон хүүхэд дунд байж үзэх, эцэг эхээсээ өөр хүмүүстэй бас байж үзэг л дээ. Бид нар багадаа ясли гээд л явдаг байсан. Энэ маань ч хүмүүстэй харьцахад нөлөөлснийг үгүйсгэхгүй. Гэтэл энэ боломжийг улс яагаад хааж байгаа юм бэ.
Цэцэрлэгт хүүхдээ өгч байгаа хүмүүст хоёр зүйл байгаа юм. Эхнийх нь сургуулийн өмнөх боловсрол хүүхдэдээ олгоё. Нөгөө нь ажлаа хийе ээ л гэж байгаа юм. Гэтэл анх та бид хоёр ярьсан. Гурван нас хүртлээ хөгжиж байдаг энэ тархийг бид нар яах гэж байна вэ. Бүр төрийн шийдвэрээрээ яах гэж байна вэ гэдгээ аймар сайн бодох ёстой юм шиг байгаа юм?
-Сургуулийн өмнөх боловсрол их чухал. Сургуулийн өмнөх боловсролд оруулсан нэг доллар, буцаад 12 доллар болж өгөөжөө өгдөг гэсэн ийм судалгаа байдаг. Бид нар одоо сэтгэлгээний өөрчлөлт хиймээр байна. Цэцэрлэг сургуульд зүгээр л хүүхдээ аваачаад өгчихнө. Бид нарын хүүхдийг харж байх ёстой. Бид нарын хүүхдийг сургаж байх ёстой гэсэн энэ хуучин уламжлалт энэ сэтгэлгээнээсээ салах ёстой. Хүүхдийн боловсролын асуудал гэдэг бол алтан гурвалжин юм. Хүүхэд, багш сурган хүмүүжүүлэгч, эцэг эх гэсэн ийм гурван алтан гурвалжингийн хамтын ажиллагаа тэгш байж гэмээн үр дүнд хүрдэг юм байна гэдгийг дэлхий нийтээрээ хүлээн зөвшөөрчхөөд байна шүү дээ. Тийм учраас бид нарын өнөөдрийн оруулж байгаа багц хууль дээр сургууль цэцэрлэгүүд дээр эцэг эхийн зөвлөлүүд байгуулагдах эрхзүйн орчнуудыг сайжруулж байгаа. Тэгэхээр эцэг эх асран хамгаалагчид бол яг 3/1, 3/1 гэсэн хариуцлага хүлээж байх ёстой юм байна гэсэн ийм ойлголт байгаа байхгүй юу.
-Одоо энэ үзэж байгаа эцэг эхчүүдэд нэг л ойлголт тодорхой байх ёстой байхгүй юу. Маргааш цэцэрлэгт өгмөөр байна. 2-3 настнуудыг үнэхээр цэцэрлэгт нь явуулж болохгүй байгаа юм уу. Одоо жишээ нь хувийн цэцэрлэгүүдээсээ асуусан юм уу. Үндсэндээ бодит амьдрал дээр намар болоод цэцэрлэгт яваад эхнээсээ ханиалгаад, 30 хүүхэдтэй ангиас 8, 9 хүүхэд болоод л үлддэг. Хэсэг хугацаанд. Энэ бол ингээд явж ирсэн. Бодит амьдрал дээр ийм л байгаа. Одоо бид нар ингээд өөрсдийнхөө сонголтоор хүүхдээ өгч болохгүй байгаа юм уу. Эсвэл цэцэрлэгт 100 хувь хамруулсан энэ “100 хувь” гэдэг тооны араас яваад байна уу?
-Энэ бол ерөөсөө ковидын эрсдэлээ л харж байгаа нь.
-Одоо тэгэхээр нөгөө тал нь эрсдэл хүлээхгүй юм уу?
-Хоёр насан дээр аваад үзэхэд нийт улсын хэмжээнд 40 мянга орчим хүүхэд намар цэцэрлэгийн хоёрдугаар бүлэгт бүртгүүлдэг юм билээ. Тэгээд эргээд хавар болоход дөрвөн хүүхдийнх нь гурав нь байдаггүй. Тэгэхээр жилд 40 мянга элсч, 10 мянга нь л төгсч байна гэсэн үг байхгүй юу. Төрийн шийдвэр гаргахад маш их тооцоо судалгаа хийж байж гаргадаг. Хоёр настаны ангитай цэцэрлэгүүд өөрийнхөө боломжоор багтаамжаараа хүүхдүүдээ аваад яваа. Хувийн цэцэрлэгүүд магадгүй боломжтой, хоёр настай хүүхэд авахаар байвал тэрийгээ аваад яваа л гэж байгаа. Яг есдүгээр сарын нэгэн гэхэд 0-2 насны бүх хүүхдийг бүгдийн цэцэрлэгтэй хүрээд ир гэж бол хэлж чадахгүй. Энэ нь маш том эрсдэл үүсгэж байгаа учраас аль болох эрсдэлийг бууруулсан ийм л тактикуудыг хэрэглэе гэж бодож төлөвлөж байгаа байхгүй юу.
-Авч болно гэчхэж байгаа юм. Дүүргэлтээ харж байгаад тэ. Тэр нь өмчийн хэлбэр харгалзахгүй юу?
-Харгалзахгүй.
-За. Хувийн улсын цэцэрлэгүүд дүүргэлтээ харж байгаад авч болно шүү гэж байгаа юм байна. Тэгвэл үүн дээр чинь асуудал үүсэх вий. Одоо авч болно гэчихдэг. Энд үзээд сууж байгаа эцэг эхчүүд өгнө гэж шийдээд улсын болон хувийн цэцэрлэгт очдог. Хүүхдээ оруулахаар аргадна. Гуйна. Ямар нэг байдлаар оруулж өг гэнэ. Төр нь болно гэчихсэн учраас энд цэцэрлэгийн удирдлагууд арга сүвэгчилнэ. Энэ нөгөө бид нарын тэмцэх гээд байдаг нөгөө нэг авилгын асуудлыг чинь дэвэргээд хаячих юм биш үү?
-Харин ч энэ жилийн нэгдүгээр ангийн бүртгэл цахимаар улс орон даяар анх удаа болсон шүү дээ.
-Нэг нь яах вэ. Хоёулаа СӨБ-аа яриад дуусгачихъя.
-Үгүй ээ ер нь. Тэрэнтэй адилхнаар цаашдаа энэ цэцэрлэгийн бүртгэлүүд хэн нэгэнд боломж олгох бус, хэн нэг танил талтай нь хүүхдээ явуулдаг бус, сугалаагаар явуулдаг байсан энэ тогтолцоог халъя аа л гэж байгаа юм. Хүн бүрд сурах, суралцах бол бараг төрмөл хүний эрх байхгүй юу. Мэдээж төр бол орчныг нь бүрдүүлэх ёстой. Тийм учраас бүх насны хүн бүрд сурах боловсрох энэ бүтэн боломжийг нь хангах ёстой гэж ойлгож байгаа. Олон жил бид нар сургууль цэцэрлэгийн хүртээмжийн талаар ярьсан. Одоо бид нар чанарын тухай ярих цаг болчихжээ. Хүртээмжтэй чанартай боловсрол олгох ёстой гэж олон жил ярьсан шүү дээ. Харин чанараа гээгдүүлчихсэн. Бид хоёр одоо СӨБ-ыг ярьж байна. СӨБ дээр гурван чанар хамгийн чухал байна. Оюун ухааных нь чадавхыг хөгжүүлэх шаардлагатай. Хоёрдугаарт бие бялдрын хөгжил. Гуравдугаарт нийгэмших. Нөгөө бусадтай харьцах, бусдыг хүндлэх, өөрийгөө илэрхийлэх гээд. Ийм гурван цогц чадварыг ямар цагаар, ямар хөтөлбөрөөр, ямар арга барилаар, 2-5 насны хүүхдүүдэд эзэмшүүлэх вэ гэдгийг л цогцоор нь бодлогод оруулах гээд байгаа юм. Асуудал юундаа байна вэ гэхээр өнөөдрийг хүртэл манай боловсролын салбарт байсан асуудал бол төвшин хоорондын уялдаа гэж байхгүй болчихсонтой холбоотой. СӨБ нь тусдаа, бага боловсрол нь тусдаа, ЕБС нь тусдаа мэргэжлийн боловсрол нь ХНХЯ-ны харьяанд. Дээд боловсрол нь манай харьяанд гээд ингээд төвшин хоорондын уялдаа холбоо алдагдаж байгаа учраас судалгаанаас харахад хүүхдүүд анги дэвших тусмаа сурах сонирхол нь буураад байна. Энэ нөгөө л нэг төвшин хоорондын ялгаатай холбоотой.
-Хөтөлбөр нь байгаа шүү дээ. СӨБ, Бага дунд, ахлах гээд. Бодлогын хэрэгжилтдээ алдагдаад байгаа юм биш үү. Судалсан байх л даа. Яг хаанаа асуудал гараад байгааг. Тийм үү?
-Тийм. Ганцхан хөтөлбөртөө ч биш. Тогтолцоондоо, багш нарынхаа ур чадварт гэх мэтчилэн. Эдийн засгийн асуудал, багш нарын цалин хөлсний асуудал гээд олон асуудал гарч ирнэ л дээ.
-Үндсэн асуудалдаа хариулъя Сайд аа. Цэцэрлэг дээр авилгын асуудал гарахгүй гэх баталгаа байна уу л гэж байгаа юм. Одоо яаж ийж байгаад л өгнө хүүхдээ?
-За ер нь олон жил бугшсан нэг өдөр өргөс авсан юм шиг гоё болгоно гэдэг бол хэцүү.
-Өрдчихөж байгаа юм биш үү. Эрэлт үүсгэчихлээ шүү дээ?
-Ямар нэгэн байдлаар зохиомлоор эрэлт үүсгэсэн зүйл байхгүй.
-Санаандгүйгээр үүсгэчхэж байгаа юм биш биз?
-Байхгүй болов уу л гэж бодож байна. Бүх бүртгэлийг цахимаар авч байна. За мөн ээлжийн багш ажлуулахаар, аль болох эцэг эхчүүддээ төвөг багатай байх, ажиллах тэр боломж нөхцөлийг хангая л гэж бодож байгаа юм. Бид нар хөдөлмөрийн яамтай хамтарч 0-2 нас, 0-3 настай ээжүүдийг заавал ажил дээрээ ирэх биш, зайнаас ажиллах энэ эрхүүдийг нээж өгч байгаа шүү дээ. Тэгэхээр байгууллагууд ч бас 0-3 настай хүүхдийн ээж аавуудыг зайнаас ажиллах энэ сонголтуудыг өгөх чиглэлд ажиллаж байгаа. Ер нь цогцоор нь асуудлуудыг шийдэхээр оролдож хичээж ажиллаж байгаа.
-Гэртээ хүүхдээ хараад үлдэж байгаа ээж аавуудад хүүхэд харах үйлчилгээ хувийн цэцэрлэгт өгөх боломжид нь дэмжлэг болох үүднээс 200-300 мянган төгрөг өгнө гэсэн мэдээлэл байна?
-Энэ яах вэ дээ. Бас тооцоо хийгдэж байна. Тэгэхлээр үндсэндээ бас л шударга бус хуваарилалт явагддаг юм билээ. Юу гэхлээр цэцэрлэгийн насны хүүхэд 70-80 мянга байхад цэцэрлэгт хамрагдаж байгаа хүүхдүүд л хувьсах зардлаа авч байгаа байхгүй юу. Одоо жишээ нь 70 мянган хүүхдийн 40 мянган хүүхэд нь цэцэрлэгт бүртгүүлэхэд л тэр хүүхдүүдэд хувьсах зардал нь орж байдаг. Цаана нь нөгөө бүртгэлгүй байгаа, орж чадахгүй байгаа тэ, энэ хүүхдүүдэд хувьсах зардал гэсэн ойлголт байхгүй болчхож байгаа байхгүй юу.
-Тэр нь цэцэрлэгийн хувьсах зардал юм уу, цэцэрлэгийн насны хүүхдүүдэд олгогдох мөнгө юм уу?
-Уг нь бол 0-2 насны хүүхдүүдэд олгогдох ёстой боловсролын хувьсах зардал байхгүй юу даа. Гэтэл харамсалтай нь өнөөдөр ямар тогтолцоо байна вэ гэхээр. Цэцэрлэгийг санхүүжүүлдэг тогтолцоо болчихгүй юу. Цэцэрлэгт орсон хүүхдүүдэд л зарцуулж байгаа. Уг нь бол эцэг эхчүүд миний хоёр настай хүүхдэд ийм хувьсах зардал ногддог юм байна, энэ хувьсах зардалдаа би хүүхдээ цэцэрлэгт өгөх үү, эсвэл энэ хувьсах зардлаа би өөрөө аваад хамгийн сайн гэрээр давтлага өгдөг юм уу тэ эсвэл хамгийн сайн хүүхэд харах үйлчилгээнд эсвэл хүүхдийнхээ хөгжил, эрүүл мэндэд зарцуулна гэдэг ч юм уу, энэ эрхийг нээж байж л бид тэгш боломж байх юм байна гэж хараад байгаа байхгүй юу.
-Тэгвэл бүр утгыг нь өөрчлөх юм байна шүү дээ. Цэцэрлэгийн хувьсах зардал биш. Хүүхдийн боловсролын тэтгэмж гэдэг ч юм уу?
-Хоёр настай хүүхдийн боловсролын тэтгэмж ч юм уу. Тэгэж өөрчлөмөөр юм билээ. Бид нар судалгаа хийж байгаа.
-Эрсдлийг багасгахын тулд 5/9-ийн зарчим гэдгийг танилцуулж байгаа гэж байгаа. Эрдэмтдийн маш олон судалгаа шинжилгээ байгаа байх. Гэхдээ иргэд тэр бүр ойлгохгүй. Ойлгуулах нь та бидний үүрэг. Тэгэхээр 5 хоног очихгүй байхаар ковид нь амарчихдаг юм уу ч гэх шиг, асуудлууд үүсдэг. Энэ мэт шинжилгээ авах илрүүлэх, тусгаарлах үүндээ тааруулсан бодлого байх шиг байгаа юм. Үүнд товчхон тайлбар хийгээч?
-Тэгэхээр хүүхэд сургууль дээр ирэхээрээ эрсдэлтэй голомтод орчхож байна. Гэртээ байхдаа огт эрсдэлгүй байна гэдэг ойлголт их буруу. Өнөөдөр халдвар авч байгаа хүүхдүүд гэр бүлийнхээ орчноос их халдвар авч байна. Гэр бүл өөрөө хүүхдэдээ халдвар тараадаг ийм орчин болчихсон байна гэдгийг эрдэмтэд өнөөдөр хэлчхэж байгаа байхгүй юу. Хоёрдугаарт 5 хоног танхимаар хичээллээд хоёр хоног амраад тав хоног нь цахимаар хичээллээд, хоёр хоног амраад, дахиад ингээд явах энэ асуудал бол эрсдэлийг 80 хувь бууруулж байгаа ийм шийдэл юм билээ. Энэ чинь зөвхөн манай улсад хэрэгжиж байгаа шийдэл биш. Дэлхийн улс орнууд хичээлээ дандаа нээж байна шүү дээ. Манайх чинь үндсэндээ хичээлээ хамгийн удаан хаачихсан улс орны тоонд орох гээд байна шүү дээ. Тиймээс энэ намрыг бид алдах юм бол бүтэн хоёр жил хичээлээ хаасан улс орон болчхож байгаа байхгүй юу. За ингээд бүтэн харанхуй үеийг үүсгэж байна гэж харж байгаа юм. Тиймээс нэг хоногийн өмнө ч гэсэн хичээлээ эхэлье. Энэ жилийн хичээлийн хамгийн гол анхаарах зүйл бол, ковидын эрсдэлээс гадна, өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд алдагдсан хоцрогдлыг хурдтайгаар нөхөх асуудал юм.
-Хоцрогдлыг хоёулаа тун удахгүй яръя. Эцэг эхчүүд нэг юмыг асууж байгаа. Үнэхээр энэ эрсдэлийг тооцож байгаа юм бол нэг шийдсэн шиг шийд гаргачхаж болдоггүй юм уу, манай Засгийн газар. Хариуцлагаа өөрсдөө үүрцгээ, төрөөс битгий юм нэхээрэй. Хүүхдээ өгөөд ажлаа хийцгээ. Үүсэх хариуцлагыг өөрсдөө үүрцгээ. Яагаад гэвэл энэ байгалийн давагдашгүй хүчин зүйл. Хэн ч давж дийлэхгүй. Үнэнг нь хэлээд явчихъя гэхлээр асуудал юундаа байгаа юм бэ гээд л ингээд лавлаад байна?
-Цэвэр эрсдэл л байгаа байхгүй юу. Эрсдэл бодитой байхад чи хүүхдийнхээ амь насыг 100 хувь чиний үүрэг шүү гэж хөсөр хаяж болохгүй шүү дээ. Нэгэнт төр оролцох ёстой юм чинь.
-Үгүй ээ. Тэр хүмүүс чинь амьдармаар байна шүү дээ. Тэдний амьдрах баталгааг хангах нь төрийн үүрэг биш гэж үү?
-Үгүй ээ. Хүүхдээ 100 хувь эрүүл мэндийн эрсдэлд оруулах сонголт хийх үү. Эсвэл зөвхөн цалингаа авах сонголт хийх үү за мэдэхгүй, энэ бол эрсдэлтэй шийдвэр шүү дээ. Тийм учраас төр аливаа эрсдэлийг бууруулж байх үүрэгтэй.
-Яг хоолгүй байгаа айл бол тийм юм бодно шүү. Сайд аа???
-Тэгэхдээ үр хүүхэд чухал. Үр хүүхдийн ирээдүй чухал шүү дээ.
-Энэ их хэцүү. Гол нь тултал бодсон болов уу, бодсон л гэж найдаж байна. Нэг сэтгүүлчээс л дор бодов гэж. Маш олон эрдэмтэн судлаачид байна. Гэхдээ хоолгүй өлсгөлөн гэртээ байх уу, цэцэрлэгт яваад хоолтой болох уу гэдэг энэ сонголт хүртэл нь тийм айлууд маш олон бий гэдэгт нь тултал нь тооцоо судалгаа хийсэн байлгүй дээ гэдэг үүднээс л дахин дахин лавлаж асуугаад байгаа юм. Би гэхдээ ингэж хардаад байгаа юм. Энэ бол эрсдэлтэй шүү. Ард түмнээ хамгаалж байна гэх нэрийдлээр 9-р сард нугарч өсдөг цэцэрлэгийн ачааллаа дийлэхгүй, хүүхдүүдээ цэцэрлэгт хамруулж чадаагүй засгийн газар гэсэн нэрийг зүүхээсээ эмээсэндээ ийм шийдвэр гаргаж байгаа юм биш биз дээ гэж хардаж байна?
-За хариуцлагатайгаар хэлье. Хэзээ ч төр засаг өөрөө, өөрийнхөө сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрт биелээгүй юмыг хүчээр механикаар биелүүлэхгүй. Эсвэл тооны араас хөөцөлдөх гэсэн ийм алхам хийхгүй. Бид сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдээ аль болох 100 хувь хамруулах энэ бодлогыг барина. За энэ бол дан ганц цэцэрлэг бариад орхих асуудал биш. Эргээд цэцэрлэгээр дамжсан сургалтын хөтөлбөрүүд, хүүхдүүдийн ур чадвар мэдлэгүүдийг дээшлүүлэх энэ орчинг бий болгох ийм асуудал л гэж харж байгаа. Ер нь тэгээд зарим тохиолдолд эцэг эхчүүдэд үнэнг бодитоор л хэлэх ёстой.
Л.Энх-Амгалан: Энэ жилээс нэгдүгээр ангийнхнаас гарааны оношлогоо авна
Нэгдүгээр ангиас боловсролын ялгаа гэж зүйл гараад байгаа байхгүй юу. Тийм учраас энэ ялгааг арилгах бодлогыг хийхээр ажиллаж байна. Энэ жил есдүгээр сардаа багтаагаад нэгдүгээр ангид орсон бүх хүүхдүүдэд гарааны оношлогоо хийнэ. Таны хүүхдийн ямар чадвар илүү хөгжсөн байна. Ямар чадвар нь хоцрогдсон байна. Яг юуг нөхөж өгөх шаардлага байна гэдгийг тогтооно. Одоо энийг ингээд хийгээд эхлэхээр өө одоо энэ чинь нэгдүгээр ангийн хүүхдүүдэд дүн тавих гэж байгаа юм байна шүү дээ. Хооронд нь уралдуулах гэж байгаа юм байна шүү дээ гээд л дахиад буруугаар мушгих байх.
Ер нь хүүхдүүдийг дүнгээр өрсөлдүүлдэг ийм тогтолцоо буруу юм байна. Хүүхэд бүрийн онцлогт тохирсон хөтөлбөрүүд гаргаж ирж байх ёстой юм байна. Тэгж байж жинхэнэ утгаар нь хөгжүүлэх асуудал яригдах юм байна. Тэгэхээр эргээд нөгөө бүлэг дүүргэлт, анги даасан багшийн 50 хүүхэдтэй ажиллах гэх мэт асуудал яригдана.
-Ахуйн ажилдаа дарагдчихаж байгаа биздээ?
-Тийм. 50 хүүхэдтэй ажиллах багш 25 хүүхэдтэй ажиллах багшийн ачаалал өдөр шөнө шиг ялгаатай. Гэх мэтчилэн ингээд боловсролын чанарын ялгааг төр өөрөө өдөөгөөд эхэлчихсэн юм байна.
-За хоёулаа бүүр сүүл рүүгээ энэ асуудлын гүн рүү орж ярья. СӨБ-ийн асуудал дээр хангалттай хариулт авсан байх гэж бодож байна. Одоо хоцрогдол ярья. Хоёр жил шахуу хугацаанд хоцорсон хоцрогдлыг яаж арилгах вэ?
-Өнгөрсөн хавраас манай боловсролын хүрээлэн, багшийн мэргэжил дээшлүүлэх институт, боловсролын үнэлгээний төвийнхөн, манай яамныхан төвшин төвшинд нь судалгаа хийсэн л дээ. Үндсэндээ танхимаар хичээллэх, цахимаар хичээллэхийн ялгаа гарч эхэлж байна.
Ер нь хүүхдүүд авах ёстой мэдлэгийнхээ 60-70 хувийг танхимаар авах ёстой юм билээ. Гэтэл өнгөрсөн хоёр жил бид нар үндсэндээ 50/50 хувь болчихсон шүү дээ. Үүнээс үүдээд маш их хоцрогдлууд үүссэн.
Хүүхэд, анги, сургууль, аймаг, хотоор нь нэг бүрчлэн оношлох ёстой юм байна. Хоцрогдол арилгах гурван жилийн хөтөлбөрийг боловсруулж байгаа.
-Хоцрогдлыг нь тогтоогоод хоцрогдлыг нөхөхөөр гурван жил явах юм байна. Тэрний араас сайжруулсан хөтөлбөр гэж нэрлээд байгаа зүйл явна тэ. Хоцрогдлыг нөхөхөөр хоцроод яваад байна шүү дээ. Тэгэхээр сайжруулсан хөтөлбөр гэхээр үлдээсэн нэгнийгээ нэмж явна гэсэн үг үү. Одоо бид нар сураагүйгээ нөхөж авах гээд байна шүү дээ. Үүнд цаг хугацаа орно. Сураагүйгээ нөхөж авах хугацаандаа мөн шинэ юм сурах хугацаа байсан. Ингээд хойшлогдоод байна шүү дээ. Үүнийг яах уу?
-Бид шинэ хөтөлбөр гаргахгүй ээ. Ер нь бол манай боловсролын салбарын том асуудал бол ойр ойрхон солигддог явдал. Сайд ирэх бүрдээ хөтөлбөр шинэчлэх гэж оролддог. Хамгийн сүүлийн 10 жилийн хугацаанд дөрвөн удаа маш том хөтөлбөрийн шинэчлэл хийгдчихсэн. Хөтөлбөрийн шинэчлэл хийгдэхээр эргээд нөгөө сурах бичгүүд шинэчлэгдэх ёстой. Эргээд багш нарын арга зүй шинэчлэгдэх ёстой. Ингээд маш богинохон хугацаанд том том шинэчлэлүүд хийх гэж оролдоод тэр нь өөрөө амжилттай болж чадаагүй учраас өнөөдөр манай боловсролын салбарт үүсчихсэн байж байгаа хүүхдүүдийн ур чадвар, ахиц дэвшлүүд бусад орны хүүхдүүдээс хоцроод байгаа ийм нөхцөл байдал үүсээд байна.
-Харин тийм ээ. Тэгээд би асуугаад байгаа юм. Бүх хүүхэд, за 100 хүүхэд гэж бодъё л доо. 100 хүүхдэд хоцрогдлыг нөхөх хөтөлбөр явах гэж байна шүү дээ. Тэр дунд чинь хоцроогүй хүүхэд гэж байгаа шүү дээ. Тэгэхээр тэд нарт шинэ нэмэхийг нь яах юм. Хүүхэд болгонд багш багшлах боломжгүй. Хүүхэд бүрдээ тулж ажиллах боломжгүй. Тэгэхээр бүх хүүхдэд хоцрогдлыг нөхөх хөтөлбөр хийх гээд байна уу. Хийчхээд дараа нь сайжруулсан хөтөлбөр, сайжруулна гэдэг нь одоо байгаа бодлого хөтөлбөрөөс гэж байгаа юм биш. Хоцрогдлыг нөхсөний дараа жинхэнэ авах ёстой байсан юм аа, шахаж өгөх энэ нэг хэрэгжилтийн зохион байгуулалтын асуудал яригдах гэж байна уу?
-Хоцрогдол үүссэн хүүхдүүд дээр жоохон асуудал үүснэ. Өшөө нэг боломж ковидын үед нээгдсэн. Цаашдаа бид нар 100 хувь танхимаар явах шаардлагагүй юм байна. Зарим хичээлүүдийг бид цахимаар аваад явах боломжтой юм байна. Тэр тусмаа өнөөдөр энэ хоцрогдол үүсч байгаа, хоцроогүй түрүүлж явах гээд байгаа хүүхдүүдээр нэмэлт хөтөлбөрүүд өөрөө сонголтоороо хөтөлбөрүүдэд хамрагдаад явах боломж байна.
-Тэгвэл шалгуур нь хоёр өөр байна гэсэн үг үү. Хоцрогдлыг нөхөхөд хоцрогдол нөхөж үү үгүй юу гэдгийг шалгана. Нөгөө талд хоцроогүй хүүхэд чинь шинэ сурах юмаа сурч уу үгүй юу гэдгийг шалгана. Ингэхээр шалгуур нь хүртэл эргээд үнэлгээ нь хүртэл өөрчлөгдөөд явна гэсэн үг юм уу.
-Энэ хичээлийн жилийн хамгийн гол онцлог зүйл бол, энэ жилээс авахуулаад хүүхдийнхээ ахиц дэвшлийн үнэлгээг хүүхэд бүрээр нь гаргадаг болъё гэж байгаа юм. Одоо псийн үнэлгээ ямар хийгдэж байна. 15 настай хүүхэд 15 насандаа ямар ур чадвар эзэмшсэн байх ёстой вэ. Бид нар хаана явж байна вэ гээд улс орнуудын том шалгалтад орох гээд байгаа шүү дээ. Тэрэнтэй адилхнаар заавалчгүй бид нэг юм ярихаараа Кембриж, нэг юм ярихаараа пси гэж ярихгүй ээ. Тэр пси-г олон улсад хүлээн зөвшөөрсөн, тийм сайн үнэлгээтэй тогтолцоо мөн юм бол, яагаад бид үндэснийхээ тэр хөтөлбөрийг үнэлгээний тогтолцоог хөл дээр нь босгож ирж болохгүй байгаа юм. Тийм учраас өнөөдөр нэгдүгээр ангид орж байгаа хүүхдүүд сургуульд хэрхэн бэлтгэгдсэн байдал, хэрхэн бэлтгэгдсэн байна вэ гэдгээр үнэлгээ хийж эхлэх гэж байна шүү дээ. Улс орон даяар гарааны оношлогоо хийх гэж байна. Яг тэрэнтэй адилхнаар нэгдүгээр анги, 5-р анги, 9-р анги, 12-р анги, дандаа анги дэвшиж байгаа ангиуд дээр төгсөж байгаа хүүхдүүд дээр жил бүр ийм үнэлгээнүүд хийгдэнэ.
-Хоцрогдол руугаа буцаад ороё.
-Энэ чинь хоцрогдолтой шууд хамааралтай шүү дээ. Хоцрогдол үүсчихсэн учраас бид нар хоцрогдолд орчихсон байна. Хоцрогдолд орохдоо хэн гэдэг хүүхэд, хоцрогдолд орчихсон вэ гэдгийг тогтоож байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр бид зайлшгүйгээр хүссэн хүсээгүй, ковид олон том боломжийг боловсролын салбарт орууллаа шүү дээ. Энэ бол цахим шилжилт. Цахим шилжилттэй адилхнаар боловсролын үнэлгээнийх нь тогтолцоог аваад явах нь зөв юм байна л гэж харж байгаа. Энэ нь өөрөө жижигхэн юм шиг хирнээ яг энэ боловсролын салбарт маш том шинэчлэл авчирна.
-Олон улсын бусад улс орнууд бүгд л хичээлийн хоцрогдолтой байгаа. Хоцрогдлыг багасгахад ямар арга хэмжээ авч байгаа бол?
-Дэлхий дээр нэг тэрбум хүүхэд хоцрогдолтой гэж гарч байгаа юм билээ.
-Тийм. Зарим улс орныг олон улсын байгууллагууд шүүмжилж байгаа.
-Манайхыг хичээл сургуулиа нээ гэдгийг ЮНЕСКО, НҮБ-ээс ирүүлсэн шүү дээ.
-Хүүхдүүдийн төлөө ийм шийдвэр гаргаж байгаа нь сайн. Би зарим улс орныг харсан л даа. Жишээ нь Япон улс. Хоцорвол бүгд хоцоръё. Хэнийг ч ардаа үлдээхгүй гэдэг. Одоо бүр үг гарчихсан. Хэн хоцроод байна гэдэгт маш их мөнгө зарцуулж байгаа. Алсаас зайнаас хичээл авч чадахгүй байгаа хүүхдүүдэд нэг бүрчлэн туслах, тэдэнд хөрөнгө оруулах энэ зүйлүүдийг хийдэг. Бид нар болохоор хэн хоцрогдсоноо одоо тогтоох гэж байгаа. Гэхдээ заримыг нь СӨБ-оос нь авахуулаад хоцрогдол энэ япончуудын хэлдгээр хаяж явах гээд байгаа юм биш үү гэж харж байгаа. Эсвэл хоцрогдоогүйг нь хойш нь татах гэж байгаа юм шиг. Бүгд хамт гэдэг энэ үндсэн үзэл санаа бол зөв юм шиг санагдаж байгаа. Таны хувьд?
-Бид нарын барьж байгаа бодлого болбол мэдээж нэг ч хүүхдийг хохироохгүй. Нэг ч хүүхдийг хоцроохгүйн төлөө зорино. Эхний ээлжид гар утас, телевиз, интернетгүйгээс болоод улсын хэмжээнд 183 мянга орчим хүүхэд бодитой хоцрогдол үүсчихсэн байна гэдэг тооцоо сая гарсан. Улаанбаатар хотод гэхэд 40 мянган хүүхэд гэртээ цахилгаангүй байна. Эхний ээлжид энэ хүүхдүүдтэй ажиллая.
-Тэр судалгаа нь одоо л хийгдэж байгаа юм уу. Өнгөрсөн хоёр жилийн хугацаанд юм хийгээгүй юм уу?
-Судалгаанууд хийгдэж байна.
-Сая сурагчдаасаа шалгалт аваад л байсан шүү дээ. Цахимаар хичээл ороод шалгаад хэн яаж хоцорсон гээд үзээгүй гэж үү. Анхаараагүй хоёр жил явчихсан гэж үү?
-Ковидын үе гээд сургуулиа эрт хаасан. Хоёрдугаарт бид улсын шалгалт аваагүй. Сая ЭЕШ-ийн шалгалтын онооноос үндсэндээ харагдаж байгаа байхгүй юу. Хүүхдүүд ямар төвшинд явж байна вэ гэдгийг ЭЕШ-ийн онооноос харсан. Хоцрогдол нь ковидын үеэс эхлээгүй. Бүр өмнө нь байсан зүйл. Хоцрогдлыг ер нь ковидын өмнө ба дараа гэж ангилж байгаагаас гадна магадгүй нөгөө боловсролын чанарын ялгаа өдөр шөнийн ялгаа, хот хөдөөгийн ялгаа, хотын төв захын ялгаа бодитой гарчихсан шүү дээ. Энэ боловсролын чанарын ялгааг бид нар баян хоосны ялгаа гэдэгтэй адилаар яаж ойртуулах уу, гэдэгт л асуудал байгаад байгаа шүү дээ.
Л.Энх-Амгалан: Хоцрогдол арилгах багш нарын хичээлд ГУРВАН тэрбум төгрөг зарцуулсан
-За үндэсний төлөвлөгөө нь бол гарчихсан. Төсөв нь батлагдчихсан уу?
-Бүх багш сурагчдаа компьютероор хангана. Бүх сургуулийн интернетийг өндөр хурдаар хангана гэдэг их том мөнгө. 300 орчим тэрбум төгрөг шаардлагатай юм билээ. Гэхдээ бид нар юу амжиж шийдсэн бэ гэхээр нэгдүгээрт бид нар бүх сургуулиудынхаа шилэн кабелын холболтыг хийе гээд 3 тэрбум төгрөгөөр 10-р сарын нэгнээс өмнө хийхээр төлөвлөсөн. Ингэснээр одоогийн төвшнөөс хоёр дахин нэмэгдэнэ. Энэ бол бодитой ажил. Хоёрдугаарт нь хоцрогдлыг нөхөх бодитой хөтөлбөрүүдийг хичээл хичээлээр нь багш нараа бэлдлээ. Одоо багш нар маань хоцрогдолтой ажиллах арга зүй сурчихсан байгаа юм. Өнөөдөр бол манай 600 орчим багш нар хоцрогдлыг арилгах өөрсдийнхөө төлөвлөгөөг танилцуулсан. Бид нар эдгээр багшийнхаа төлөвлөгөөнд зориулж гурван тэрбум төгрөгийн төсөл санхүүжүүлсэн.
-Хоцрогдлыг нөхөх төсөл?
-Тийм. Хоцрогдлыг нөхөх сургууль сургууль дээр хэрэгжих төсөл. Цаашлаад бид цахим шилжилтийг энэ намраас бодитойгоор хийгээд, Medlee.mn сайтад нийт 47 мянган багш нарынхаа дунд нэг хичээлийг 100 мянган төгрөгөөр авч тавина. Гаднаас хичээл авч болох ч, Монголын багш нарын арми хүчирхэг. Боловсон хүчин сайтай. Тиймээс өөрсдийнхөө хичээлийг хамгийн сайн арга хэлбэрээр зааж цахимд тавих боломжийг хангасан. Ийм сайхан боломж гарч ирж байгаа учраас Монголын тэргүүлэх шилдэг багш нарын хичээлийг хүүхэд бүр үзэх боломжтой болно.
-Наадах чинь хир явцтай байна?
-Их сайн явж байгаа. Манай багш нар medlee.mn дээр өөрсдийнхөө хичээлүүдийг их сайн оруулж байгаа. Ер нь ингээд анзаарахад теле хичээлээр заасан зарим багш нарын хичээл үнэхээр хүүхдүүдэд хүрсэн юм билээ. 1-12-р ангид нийт 15 мянган хичээл орж байгаа юм. Ингэхээр энэ цахим сайтад нэг багш хэдэн ч хичээл оруулж болно. Дээд талдаа үүнээс 20 сая төгрөг олох боломжтой.
-Хичээл болгон нь 100 мянган төгрөг юм уу. Урд нь багш нар консвект гэж гаргаад хөтөлбөрөө танилцуулж цалингаа авдаг байсан. Одоо тэгвэл энэ рүү бүх багш хийж болох юм уу, эсвэл сайн гэснийг нь шилэх юм уу. Хэн шилэх юм?
-Мэргэжил тус бүрээр комисс гарсан байгаа. Энэ комисс шалгаруулна. Улс орон даяар явж байгаа.
-Энэ санаа нь их гоё. Шийдэл дээр үргэлж асуудал гардаг тэ. Одоо энэ чинь бас сүлжээ болчих вий дээ. Нэг комисс гарчихсан. Манай багш нар чинь нэгнийгээ сайн мэднэ танина. Нутаг усны гээд соёлын хувьд их онцлог ард түмэн шүү дээ. Хардлага төрж байна?
-За үгүй дээ. Хүүхдүүдийн үзэлтээр дүгнэнэ. Нөгөө нэг хоцрогдлын ажил бол энэ жил ЕБС дээр сэтгэл зүйч нар ажлуулж эхэлж байна. Энэ бол том ажил шүү дээ. Нийт 150 сургууль дээр сэтгэл зүйчид ажиллаж эхэлж байна.
-Шинэ бүтэц байна уу. Нийгмийн ажилтныг тийш нь хөрвүүлж байна уу?
-Шинэ бүтэц хийж байгаа.
-Зардал нэмэгдэж байна уу?
-Зардал нэмэгдэж байгаа. Мэдээж одоо нэг багшийн орон тоо нэмэгдэж байна л гэсэн үг шүү дээ. Цаашдаа бид нар 640 сургууль дээр сэтгэл зүйч нарыг ажиллуулах шаардлага байна гэж үзэж байгаа. Ер нь бол энэ сэтгэл зүйч маш чухал юм байна билээ. Хүүхдүүдийн хувьд, багшийн хувьд, эцэг эхчүүдийн хувьд.
-Бид бүхэн шингэлээд нэлээн ойлголт өгөхийн тулд танаас лавлаж асуугаад байгаа юм. Хоцрогдол дээр бас асуулт байж л байна?
-Боловсролын чанарын тогтолцоо, шинэ тогтолцоог бий болгож байгаа асуудал бол цоо шинэ асуудал. Сэтгэл зүйчдийг ажиллуулж байгаа нь цоо шинэ асуудал. Эргээд 1-5-р ангийн хүүхдийн үдийн цайг үдийн хоол болгож байгаа нь бас цоо шинэ боловсролын реформ гэж харж байгаа. Энэ чинь зөвхөн нэг хоол өгч байгаа асуудал биш байхгүй юу, үдийн цайг үдийн хоолоор дамжиж яг хүүхэд эрүүл хоол хүнс, эрүүл амьдрах тэр соёлыг бий болгож байгаа энэ зүйлээр дамжиж тиймээ одоо жишээ нь нэг хоол хэдэн калортой байдаг юм ер нь хүн өөрөө хэдэн калор хоол хүнсийг авах ёстой юм, хэдэн калор шатааж байх ёстой юм гэх мэтчилэн сургуулиас дамжсан соёл бол амьдралынх нь турш болдог хэв дадал юм. Тийм учраас аль болохоор энэ сэтгэлгээний шинэчлэл гэдэг юм уу энэ соёлын шинэчлэл, шинэ соёл бий болгох энэ зүйлийг сургуулиас нь аль болох багаас нь хийж чадах юм бол насан туршийн боловсрол, хүмүүжил, соёл болж хүмүүждэг юм байна.
-Яг яаж одоо үдийн хоолных нь зардлыг нэмэгдүүлж байна уу. Эсвэл бүр сургуулийн гал тогооноос нь авахуулаад бүх зүйлийг нь цогцоор нь шийдэх гэж байгаа юм уу?
-Ер нь сургуулийн гал тогооноос нь эхлээд цогцоор нь шийдэж байгаа.
- Яаж шийдэж байгаа вэ?
-Энэ бол тусдаа хоол үйлдвэрлэлийн тухай хууль байгаа. УИХ-аар батлагдсан. Бид нар хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Энэ жил 1-5-р ангийн хүүхдүүдийн үдийн цайг үдийн хоол болгож байгаа. Нийслэл дээр энэ нь жаахан хүндрэлтэй. Ямар хүндрэлтэй вэ гэхээр үндсэндээ бараг нийт сургуулиудынх нь 70, 80 хувь нь дандаа түрээсийн гал тогоотой ажилладаг. Одоогийн түрээсийн гал тогоогоор явахад 900 төгрөгийнх нь 400 төгрөг нь түрээсийн компанид очдог байсан. Тэгэхээр энэ бол 500 төгрөгөөр хүүхдэд үдийн цай өгч байна гэсэн үг шүү дээ. Яаж 500 төгрөгөөр хүүхдэд үдийн цай өгөх вэ дээ тэ. Тийм учраас 900-г 1500 төгрөг болгосон.
-Тэгээд хуулиар шийднэ гээд 2 жил өнгөрлөө шүү дээ?
-Тийм. Хууль одоо энэ жил хэрэгжиж эхэлж байна.
-Энэ жилээс эхэлж байна. 2018 онд баталсан. 2018 оны өвөл?
-2020 онд батлагдсан хууль л даа.
-2018 оноос хэлэлцэгдсэн үү. Мөнх-Оргил гишүүн ажлын хэсэг дээр нь байсан?
-Тийм. Мөнх-Оргил гишүүнээр ахлуулсан хууль. Тэгээд 1500 төгрөг болгоход энэ бодитой үдийн хоол болчих юм байна гэж харж байна. Гэхдээ бид нар төр өөрөө хувийн гал тогоогоор, хувийн түрээсээр явахад эргээд бараг энэ мөнгөний 70 хувь нь хүмүүсийн халаасанд орно.
-Харин тийм. Тэгээд харин юу өөрчлөгдөх юм бэ гэж асуугаад байгаа юм?
-Бид нар сургуулийнхаа гал тогоог шинэчилж байгаа. Бүх аймаг, нийслэл, дүүргийн боловсролын газарт хоол зүйчийн орон тоог бий болгож байна. Тэгээд цаашдаа бүгдийг төр хийхгүй. Төр бол худалдан авагч болно. Энэ жил бид нарын өмнө тулгамдаж байгаа хамгийн том сорилт бол яг энэ 1500 төгрөгөө түрээсийхний халаасанд оруулчихгүй шиг 1-5-р ангийн хүүхдүүддээ үдийн хоол өгчих ийм л хөтөлбөрийг эхлүүлж байгаа.
-Бага дээр ийм ажлууд хэрэгжиж байгаа. Хоёулаа хоцрогдлоо гүйцээгээд дуусгачихъя?
-Үдийн хоол чинь өөрөө хоцрогдлын нэг хэсэг шүү.
-Тэр хоцрогдлын шалтгааныг яаж тооцож багшид мөнгө өгөөд байгаа юм. Шууд, өгье гэж бодож байгаа, хоцрогдол нь юунаас үүдсэн бэ гэдэг шалтгааныг нь тодруулж байж хаашаа нь хөрөнгө оруулахаа шийддэггүй юм уу?
-Үгүй ээ яахав сургууль бүрд онцлогууд байна.
-Тэгэхээр онцлогуудад нь хөрөнгө оруулах гэж байна уу?
-Онцлогууд дээр.
-Жишээлбэл Скандинавын зарим орнууд, Ирланд жишээлбэл ингэж байна гэнэ. Амьжиргааны төвшин жаахан муу байвал интернет хэрэглээнийх нь төлбөрийг төлөөд өгдөг, төр нь тусалдаг, хүүхдэдээ жаахан анхаарал хандуулаасай гэдэг үүднээс. Өөрөөр хэлбэл хүүхэд тус бүр дээр ажиллаж чадаж байна гэж харж байна. Ээж аав нь хэнэггүй тоохгүй болохоор хоцроод байна уу, эсвэл үнэхээр амьдралын боломжгүй болохоор хоцроод байна уу. Шууд багш руу бид нар за наадахаа хөгжүүл гэчихдэг, амьдралын баталгаа нь хэцүү бол хэцүү шүү дээ. Тийм учраас багш руу шууд хандах нь зөв үү, буруу юу яг энэ шиг нарийн судалгаа гаргаж явж байж жинхэнэ жинтэйхэн шиг түрэх юм бишүү гэж. Олон улсыг судалсан л байх гэж би найдаад байгаа л даа.
-Харин тийм учраас нийслэлд байгаа энэ гэрэлгүй, цахилгаангүй айлуудаа эхлээд гэрэл цахилгаантай болгох ёстой юм байна гэдэг асуудлыг эрчим хүчний сайдтайгаа ярьж байгаад энэ намар гэхэд ямар ч байсан гэрэл цахилгаантай болгочих нэг ийм ажил яригдаж байгаа. Энэ бол би бодитой ажил гэж бодож байгаа.
-Наана чинь 20 000 айлын асуудал яригдаж байна шүү дээ. Бодитой ажил. За энэ бараг амлалт шиг сонсогдож байгаа шүү?
-Тийм. Тэгээд цахилгаантай болбол телевиз, гар утас, интернеттэй болно. Ингэснээр суралцах бодит боломжтой болно. Цахим болон танхимаар явахад цахимаар суралцах боломжийг нь бодитоор олгоё гэж байгаа. Нөгөө талаар зарим сургуулиуд дээр гэхэд компьютерын лабораторигүй, зарим сургууль дээр байгалийн ухааны лабораторигүй ч гэдэг юм уу ийм зүйлүүд бий. Тиймээс энэ сургуулиуд дээр байгалийн ухааны хоцрогдол үүсч байгааг онцгойлон анхааръя гэж шийдэж байгаа. Ер нь байгалийн ухааны лаборатори гэснээс манай сургуулиуд өөрөө сургалтын орчин нь өдөр шөнө шиг ялгаатай болчихсон байгаад байгаа. Тэгэхээр өнөөдөр 670 төрийн өмчийн сургууль байхад 100 хүрэхгүй сургууль нь л байгалийн ухааны лабораторитой байна шүү дээ. Боловсролын хоцрогдол, Ковидын хоцрогдлыг бид нар илүү боловсролд үүссэн асуудал гэдэг талаас нь урьд нь гарсан асуудал бэрхшээлүүдээ засах боломж юм болов уу гэж харж байгаа.
-Тэгвэл энийг ингээд цогцоор нь авч үзье гээд нэлээн нарийн судалж байгаа юм байна. Тог цахилгаан өөр ямар асуудал байна бүгдэд рүү нь зэрэг хөрөнгө оруулаад ер нь хоцрогдлыг гүйцэд байхгүй болгох тал дээр анхаарч ажиллана гэж ойлгоё.
-Хичээл удаан хугацаанд хааснаас үүдсэн хичээлийн хоцрогдлоос гадна хүүхдүүд дээр буй сэтгэл зүйн дарамт, стресс гэх мэтчилэн олон асуудлууд байгаа учраас асуудлыг цогцоор нь авч харах ёстой юм байна гэж ойлгож байна.
-Их дээд сургууль болон дунд сургууль үүсч байгаа сургалтын төлбөрийн асуудал. Хоёулаа хувийн дунд сургуулийн сургалтын төлбөрөөс эхэлье. Хувийн дунд сургууль сургалтын төлбөрөө бүтэн авахыг хориглолоо гэж байна. Хэрвээ бүтэн авбал яг яах юм?
-Би нэг зүйлийг хэлье. Ковидын хууль үйлчилж байгаа. Хуулийг хүн бүхэн өмчийн хэлбэр үл харгалзаж мөрдөх ёстой. Тийм учраас Ковидын хуулиар цаанаасаа Боловсрол Шинжлэх Ухааны салбарын сайд нь сургалтын төлбөрийн асуудлыг тодорхой журам гаргаж зохицуулна гэсэн хуулийн заалттай. Тэр журмыг өнгөрсөн хавар гаргасан. Би болон манай яам энэ журмыг хэрэгжүүлэх, хяналт тавих үүрэгтэй. Тийм учраас хувийн болон хувьсгалын сургуулиуд дээр та нар ямар нэгэн байдлаар хичээлийн шинэ жилийн сургалтын төлбөрийг битгий бүтнээр нь аваачээ. Тухайн улиралд заах хичээлийн кредиттэй уялдуулж төлбөрөө аваачээ. Битгий суудал, болон хичээл сонголтоор нь барьцаалаачээ гэдэг ойлголцолд хүрэхийг зорьсон. Би үнэхээр бүх хувийн сургуулиуд төлбөрөө нэмээгүй гэж худлаа хэлж чадахгүй. Хуулийг сайн сахидаг санаачилга гаргадаг хувийн сургууль байхад дүрэм журам хамаагүй гэдэг сургууль ч бий. Энэ асуудлуудыг үндэслэлтэй, тооцоололтой л авахгүй бол болохгүй байна. Жишээ нь “Хобби” гэдэг сургуульд хүүхэд төлбөрөө 100 хувь өгье гээд дүүрчхээд байхад би авахгүй гэж хэлэх эрх байхгүй. Үүнд төр ямар зохицуулалт хийх юм. Гэх мэт сургууль сургуулийн онцлогтой асуудлууд байна. Эрэлт нийлүүлэлт гэдэг зүйлүүд явж байх ёстой.
-Таны жишээ авч байгаа сургууль жишээлбэл 100 хувь авахгүй байж болно. Гэхдээ та 100 хувь төлбөл 25 хувийн хямдралтай. Энэ чинь бол хуулиа биелүүлж байгаа. Эцэг эхэд сонголтыг нь өгчхөж байгаа. Энд харин төлөхгүй бол яах вэ, аваад байвал яах вэ гэдэг миний анхны асуулт үлдлээ?
-Эцэг эхчүүдэд гарч байгаа гол зүйл нь бол бид нар сургалтынх нь төлбөрийг төлж болно. Хичээл чинь орохгүй болчихвол яах вэ. Эсвэл дан цахимаар явчихвал яах вэ. Үүнд зохицуулалт хийж өгөхгүй юм уу гэсэн ийм л асуудлуудыг тавьж байгаа юм билээ.
-Тэгэнгүүт та юу гэж хэлж байгаа вэ?
-Тэрнээс биш мөнгөө төлөхгүй гэсэн нэг ч эцэг эх байхгүй байгаа.
-Төлбөр их өндөр дүнтэй. Инфльцийн төвшин дагаж өсөөд байна. Одоо жишээлбэл багшийн цалин, сургалтын хэрэглэгдэхүүн бүх юм хэвээрээ байхад сургалтын төлбөр, инфльяцийн төвшин 7 хувь байлаа гэж бодоход 10 саяын төлбөртэй чинь 15 сая болчихлоо. 50 хувиар өсөөд явчхаж байгаа юм. Тэгэхээр энийг хянаад өгөөч ээ гээд эцэг эхчүүд нь хүсч байгаа. Тэр бол мэдээж эрэлт нийлүүлэлтийн зарчмаар явна. Гэхдээ нөгөө талдаа энэ барьцаалбал юунаас үүдэлтэй байна гэхээр манай улсын сургуулиуд чанар байхгүй. Энийг та ч мэдэж байгаа бүгд мэдэж байгаа. Чанаргүй. Хүүхдээ хөгжүүлмээр байгаа эцэг эхчүүд илүү багш нарт хөрөнгө оруулдаг сайн багшийг нь сонгож авсан хувийн сургууль руу зээл тавин барин сургалтын төлбөрийг нь хийж байгаа. Тийм болохоор ядаж нэг ачааг нь хөнгөлж, бага байдаг ч болоосой. Хэрвээ улсын сургуулиуд нь олигтой байсан бол би энэ хувийн сургуулиудад юу гэж ингэж зовлон яриад гуйгаад явж байх вэ дээ гээд ийм асуудал үүсч байгаа шүү дээ?
-Та яагаад улсын сургуулиудыг бүгдийг нь чанар байхгүй гэж хэлж байгаа юм.
-Та чанартай байна гэж үзэж байгаа юм уу?
-Олон улсын хөтөлбөртэй Кембрижийн боловсролтой гурван сургууль байна. Энэ гурван сургуульд жилд 40-60 хүүхэд авдаг. Үүнд хүүхдээ өгөх гэж өрсөлдөж байгаа 1000 гаруй эцэг эх байдаг. Өнөөдөр нэгдүгээр сургууль, 23, 18-р сургууль гээд өөрийнхөө даацаас хэд дахин их элсэлт авчихсан сургуулиуд байна. Тэгэхээр сургалт сайн байна. Сайн багш нар байна. Хамгийн гол нь ийм сайн сургуулиудад хүүхдээ өгөхийг хүн болгон хүсч байгаа. Тэрийг нь эрэлт нийлүүлэлтээр зөв зохицуулж болохгүй бол, нэг хэсэг нь дандаа хувийн өндөр үнэтэй сургууль руу явж байна. Энэ сайн гээд байгаа сургуулиудын төлбөр яагаад ийм өндөр болчихсон байгааг тооцоолж судлах хэрэгтэй байгаа. Үнэхээр тийм үнэтэй арга зүй, хөтөлбөр, технологи байна уу байхгүй юу гэдгийг төр харж үзэх хэрэгтэй байгаа юм.
-Та бизнесийн хүн шүү дээ. Хоёулаа ширээгээ солиогүй ч гэсэн ширээн дээр тавьж өгөх юмнуудаа сайжруулаад, тэрийг нь хүмүүс мэддэг. Үйлчлүүлэгчтэй болсон гуанз тэр үйлчлүүлэгч нь цөөрөөд байвал, өмнөх үнэлгээг нь нэмээд ашгаа олоод явна биздээ?
-Тэгнэ тэгнэ. Тэгэхээр өрсөлдөөн мэдээж байна. Өрсөлдөөн бол нэг талдаа сайн зүйл.
-Эцэг эхчүүд тийшээ л зүтгээд байвал яах юм. Юу нь буруу юм?
-Гэхдээ төрийн үүрэг болбол яг тэр хүрсэн сургалт, чанаруудыг тийм төвшинд хүргэж чадаж байна уу, чадахгүй байна уу гэдгийг чинь бас магадлан итгэмжлэхээрээ бид нар хүлээж байгаа шүү дээ. Өнөөдөр бид юунд санаа зовоод байна вэ гэхээр, тэр өндөр үнэтэй сургуулиудыг үзэн ядаж байгаа хэлбэр байхгүй. Миний санаа зовж байгаа нэг зүйл бол олон улсын чанар стандарттай сургуулиудын Монгол хэл, түүхийн хичээлүүдийн чанар байгаа юм. Манай төрийн сургуулиудтай харьцуулахад тун хэцүү шүү дээ. Уг нь Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа дотоодын сургууль. Монгол гэх соёлыг суулгах газар, хэл, түүхийг нь олигтой заахгүй. Эдгээр сургуулийг төгссөн хүүхдүүд монгол хэлээрээ тааруу ярьдаг нь үнэн. Гэх мэтчилэн асуудалд төр өөрөө оролцох хэрэгцээ шаардлага байгаа юм.
-Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа хувийн сургуулиуд соёлыг түгээгч байх ёстой шүү дээ?
-Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаална гэдэг шиг. Тэнд мөнгө төлж байгаа эцэг эхчүүдийн эрх ашиг чухал гэж ойлгож байгаа шүү дээ.
-Тэр сургуулиудын хөрөнгө оруулалтад та анхаарал хандуулна гэж байна шүү дээ. Яг яасан юм бэ гэж. За тэгээд үндэслэлгүй байвал яах вэ?
-Үгүй ээ. Төр яах ёстой юм. Тодорхой авах арга хэмжээг нь авна. Стандартыг сахиулах үүрэгтэй.
-Шаардлагыг чинь биелүүлэхгүй бол яах юм?
-Хууль хэрэгжүүлдэггүй. Хариуцлага хүлээхгүй бол. Хуулийн л хариуцлага хүлээлгэнэ биздээ.
-Тусгай зөвшөөрөлтэй нь ярих уу?
-Үгүй ээ одоо мэдээж л тэгнэ шүү дээ.
-Хэзээнээс наад ажлаа эхлүүлэх юм?
-Энийг бол би магадлан итгэмжлэхээ л илүү сайн болгоё гэж бодож байгаа шүү дээ. Цөөн хэдэн сургуульд магадлан итгэмжлэхгүйгээр төвшин төвшинд хийе гэж бодож байгаа.
-Сургалтын төлбөр ярьж байгаа шүү дээ. Сургалтын төлбөрт магадлан итгэмжлэх оруулах юм уу?
-Аудит оруулна. 15 сая төгрөгийн төлбөр өгөөд сургаж байгаа эцэг эхчүүд сэтгэл хангалуун байна уу. Хоёрдугаарт тэр 15 сая төгрөгийн үнэ хэр бодитой тогтож байгаа вэ судлах гээд байгаа юм.
-Яг үүнийгээ хэзээ эхлүүлэх гэж байгаа юм. Хойтон жил бид сургалтын төлбөр үндэслэлгүй өсжээ гээд байж байх юм уу. Аудитаа хэзээ оруулах юм?
-Энэ бол шинэ ажил учраас мэдээж цаг хугацаа шаардана. Эцэг эхчүүдийн нөхцөл шаардлагаар төр ийм зохицуулалтыг хүссэн хүсээгүй хийж таарна.
-Цахимаар хичээллэж байхад, сургалтын төлбөрүүд дээр уян хатан хандаагүй. Одоо бас ингээд явж эхэлсэн дахиад цахим болчихвол, төлбөр бүтэн авах уу гэсэн айдас байгаа. Энэ тохиолдолд эцэг эхчүүд сургуультайгаа хийж байгаа гэрээндээ хатуу өөрсдөө шаардлага тавих ёстой юу, эсвэл бас л яам тэрийг нь боль гэх ёстой юм уу?
-Ер нь бол гэрээ чухал л даа. Бид нарын хаврын хийсэн журмын дагуу хувийн болон төрийн сургуулиудтай хийсэн уулзалтаар энийг гэрээгээр зохицуул. Эцэг эхчүүд ч бас тодорхой үүрэг хүлээх ёстой. Ер нь бол нэг сургууль тэнд төлбөрөө нэмэхэд яам оролцоно гэж байхгүй шүү дээ.
-За тэгвэл хоёулаа эцэг эхчүүдэд хандаж хэлье л дээ. Нэгэнт төлбөрөө төлчихсөн байдаг. Гэтэл цахим сургалттай холбоотой асуудал гарвал эртнээс сургуультайгаа гэрээ хий гэж… Цахимаар хичээллэвэл хэдэн хувь хөнгөлнө гэсэн заалт оруулъя. Нөгөө талаас сургууль хэрэв ийм заалт гэрээнд тусгавал танай хүүхдийг сургуульдаа бүртгэж авах боломжгүй гэсэн. Тулгалт үүсгэвэл яах вэ. Энэ асуудлаар яаманд гомдол гаргаж болох уу?
-Гомдол гаргаж болно. Цар тахлын үеийн тухай хууль энэ оныг дуустал хүчин төгөлдөр үйлчилнэ. Өмчийн хэлбэр үл харгалзан сургалтын төлбөрийг уян хатан байлгахаар зохицуулсан байгаа. Яамнаас ийм журам гаргасан учраас бүх сургуулиуд мөрдөх ёстой.
-Журмандаа энэ тухайгаа нарийн тусгаж чадсан юм уу. Эргээд эцэг эхчүүд гомдол гаргахад энэ асуудлыг зохицуулж чадах юм уу?
-Энэ талаар эцэг эхчүүд, оюутнууд нэлээн сайн ойлголттой байгаа гэж бодож байна. Гэхдээ ер нь цахимаар хичээллэхээр яагаад заавал хямдруулах ёстой гэж.
-Юнескогоос гаргасан судалгаа байна. Энэ бол зөвхөн мэдлэгийн тухай асуудал биш. Хүүхдийн хөгжил, нийгэмших, сэтгэл зүй гээд. Мөн цахимаар орж болдоггүй хичээл ч гэж байна. Тухайлбал, байгалийн ухааныг заавал лабораториор хичээллэдэг. Ийм хичээлийг цахимаар авчхаад танхимын сургалттай ижил төлбөр төлөхгүй байхыг ямар ч хүн бодно биз дээ?
-Цар тахлын нөхцөл байдлаас үүдээд ЕБС, их дээд сургуулийн гээд боловсролын салбарт ажиллаж байгаа бүх багш нарт маш их ачаалал үүссэн. Яагаад гэхээр үүнд бэлэн биш байсан. Тийм учраас бид үүнийг ойлгох хэрэгтэй. Энэ мэтчилэн бид асуудалд суурьтай, судалгаатай хандахгүй бол бүх зүйлийг механикаар шийдээд, яам зохицуулна гэсэн ойлголт байхгүй шүү дээ.
-Сэтгүүлч миний судалсан энэ зүйлсийг судалсан, үнэлэлт дүгнэлт нь гарсан байх гэж найдсан учраас ийм асуултууд асуугаад байгаа юм?
-Ийм сэтгүүлзүй л Монголд хөгжөөсэй гэж боддог доо. Төрөөс гарч байгаа бодлого шийдвэрүүдийг яагаад ийм шийдвэр гарчхав, үүний гарч болох сөрөг үр дагаврыг тооцдог, асуудаг байвал иргэд илүү их мэдээлэл авч, шийдвэрт нөлөөлж чадна шүү дээ. Тэгэхээр өөрт чинь их талархаж байна.
-Баярлалаа. Зээлийн сантай холбоотой асуудлаар өчигдөр маш том мэдэгдэл гарлаа. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар нийслэлийн дүүрэг хороо, 330 сумаас нийтдээ шилдэг 504 хүүхдийг гадаадад сургана гэсэн. Дэлхийн шилдэг их дээд сургуульд 50 хүртэлх хүүхдийг нь сургаад, үлдсэнийг нь гадаадад сургана гэсэн. Энэ боломжтой юу. Ямар аргаар, яаж сургах юм. Тэдгээр сургуультайгаа гэрээ хийсэн юм уу. Яаж тооцож энэ тоонуудыг амласан юм бэ?
-Боломжтой. Миний хувьд Еранхийлөгч боловсролын салбарт байгаагүй түүхэн зарлиг гаргалаа гэж бодож байгаа. Ялангуяа боловсролын салбарт хот хөдөө, чанарын ялгаа үүсчихсэн байгаа энэ асуудлыг шийдвэрлэх түүхэн шийдвэр боллоо гэж харж байна. Тухайлбал, нийслэлийн 170 хороо, 330 сумаас ЭЕШ өгч байгаа хүүхдүүд дундаас хэний хүүхэд байхаас үл хамааран хамгийн өндөр оноотой хүүхдүүдэд уг тэтгэлгийг олгох юм. Тэдгээр хүүхдүүд мэдээж эхлээд их сургуульдаа элсэнэ. Ингээд суралцаж байх хугацаанд нь жилийн хугацаанд TOEFL, IELTS-ийн шалгалтад бэлдэх юм. Үүний 2 тэрбум төгрөгийн төсөв шийдэгдчихсэн. Ингээд хэлний шалгалтаасаа хамгийн өндөр оноотой хүүхдүүд нь шилдэг их сургуулиуддаа суралцана. Энэ тоо зөвхөн 50-аар хязгаарлагдахгүй. Магадгүй 100, 150-уулаа хэлний шалгалтдаа өндөр оноо авч чадвал тэдгээр хүүхдүүдийг бүгдийг нь дэлхийн шилдэг их дээд сургуульд суралцуулж болно. Өнөөдөр ямар хүүхдүүд дэлхийн шилдэг их сургуульд суралцаж байна гэхээр дандаа үнэтэй хувийн сургууль төгссөн эсвэл улсын Кембрижийн хөтөлбөртэй гурван сургуулийг төгссөн хүүхдүүд л явж байна. Энэ бол гашуун ч гэсэн үнэн. Эдгээр хүүхдүүдийн тоо жилд 50 хүрдэггүй юм билээ. Үүн дээр үндэслэж энэ тоог гаргасан юм. Харин үлдсэн 450 хүүхдийг Засгийн газар хоорондын шилдэг их дээд сургуулиудад суралцуулна. Тухайлбал, Ломоносовын их сургууль, Санктпетербургийн их сургууль, Цынхуагийн их сургууль гэх мэтчилэн шилдэг сургуулиудад суралцуулна. Жилд дунджаар Засгийн газар хоорондын тэтгэлгээр 1200 гаруй хүүхэд манай улсаас эдгээр сургуулиудад суралцдаг. Энэ бол зээл биш. Энэ бол тэтгэлэг. Миний хувьд ч гэсэн 1987 онд хөдөөнөөс хотод тусгай хувиараар орж ирээд Санктпетербургийн их сургуульд суралцахаар явж байсан жолоочийн хүүхэд. Тухайн үед хөдөө сурч байгаа хүүхдүүдийг дэлхийн их дээд сургууль руу бодлогоор явуулдаг хууль байсан юм билээ. Энэ бол хүний нөөцийн маш алсын хараатай зөв бодлого байсан. Ингээд хөдөө сурч байгаа ардын хүүхдүүдэд энэ боломжийг олгох нь хамгийн үр дүнтэй ажил юм байна гэдгийг мэдэж авсан. Яагаад өнөөдөр хөдөөний малчны авьяас, чадвартай хүүхэд Японы их сургуульд суралцаж болохгүй гэж. Тиймээс энэ боломжийг л олгох ёстой юм байна гэж Ерөнхийлөгч харсан учраас зарлигаа гаргасан.
-Тэгэхдээ шийдвэрийг бид хангалттай гаргадаг. Ямар ч зураг төсөлгүй төмөр зам хүртэл барих гэж оролдсон. Бид нар ингэдэг болно, тэгдэг болно гэж ярьсаар өнөөдрийг хүрсэн. Өнөөдөр зурагт үзээд байж байгаа тэдгээр 504 хүүхэд баярлачихсан сууж байгаа. Зарим нь одоо би сургуульд орохгүй, гадагшаа явна гэчихсэн байгаа. Тэгвэл ямартай ч эхлээд сургуульдаа элсэнэ, дараа нь хэлний бэлтгэлд сууна тэгж байж явах эрх нээгдэнэ гэдгийг хэн ойлгуулж өгөх вэ?
-Бидний зүгээс гадагшаа сурах боломжийг нь л өгч байгаа юм. Бусад нь тухайн хүүхдээс өөрөөс нь шалтгаална. Өнөөдөр хөдөөнөөс ирж байгаа тэдгээр хүүхдийг TOEFL-ийн шалгалтад бэлдэнэ гэдэг тийм ч хялбар зүйл биш шүү дээ. 504 хүүхдийн зөвхөн хэлний сургалтад 2 тэрбум төгрөг зарцуулж байна.
-Англи хэл бэлдэж байгаад дэлхийн шилдэг их сургуульд тэнцэлгүй оросын Ломоносовын их сургуульд явахаар болбол яах вэ. Ахиад Орос хэл сурах юм уу. Дан ганц Орос ч гэлтгүй Япон, Солонгос, Унгар гээд өөр орон руу явахаар бол улсаас ахиад тухайн улсын хэлний бэлтгэлд суух төлбөрийг нь төлөх юм уу?
-Улс улсын сургуулиуд өөр өөрийн гэсэн шалгууртай. Хэрэв үнэхээр тухайн улсын хэлээр сурах шаардлагатай гэвэл бид тэр болзлыг нь хангаж өгнө.
-”Өгнө” гэлээ. Судалгаагүй, бэлдээгүй ийм зүйл бид одоо ярихаа болих хэрэгтэй. Та ч гэсэн хүлээн зөвшөөр. Ерөнхийлөгчөөс зарлиг ирсэн, ингээд ямар ч төлөвлөгөөгүй ажлыг эхлүүлчихсэн байна. Тийм үү?
-Энэ шийдвэрийг дөнгөж өчигдөр гаргасан юм биш. Ерөнхийлөгч зургаан сард сонгуульд нэр дэвшихдээ мөрийн хөтөлбөртөө тусгаж өгсөн хөтөлбөр. Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрийг тодорхой ажлын хэсэг гарж, судалгаа хийдэг. Боловсролын яам ч гэсэн үүн дээр гар бие оролцсон. Судалгаа хийсэн учраас эдгээр 504 хүүхдийг өндөр төвшинд англи хэлний сургалтад хамруулахад ямар хэмжээний зардал гарахыг мэдэж байгаа юм.
-Тэгвэл дан ганц англи хэлнээс гадна өөр хэлээр ч гэсэн бэлдэх шаардлагатай болчихлоо. Тэгэхээр энэ бүх зардлыг тооцчихсон гэсэн үг үү?
-Тооцчихсон. Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр хийж байгаад улс улсын топ сургуулиудад бид нар хэлэлцээр хийе гэж бодож байна.
-Одоог хүртэл хийгээгүй байгаа юм уу?
-Квот байгаа. Ломоносовын их сургуульд жил бүр 10 хүүхэд явуулъя гэдэг байдлаар шийднэ.
-Нэмэлт хэлний бэлтгэлд хамруулах юм уу?
-Тийм. Солонгос, Япон гээд аль ч орны бай шаардлагатай гэвэл тухайн хэлийг нь сургах нэмэлт төсөв гаргаж өгнө. Нэгэнт эдгээр 504 хүүхдийг сонгож аваад, улсаас төсөв баталсан учраас бүхий л нөөц боломжоор нь хангаж өгнө. Бид хэрэгжүүлэх боломжтой бүхий л хувилбарыг дэвшүүлж байгаа. Мэдээж энэ хөтөлбөрийг 100 хувь ямар ч алдаа гаргалгүй, төгс хэрэгжүүлж чадна гэж хэлж чадахгүй. Энэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлээд явж байх хугацаанд тодорхой эрсдэл үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй.
-Гэхдээ та Монгол улсын БШУЯ-ны сайд мөртлөө хэрэгжихэд 100 хувь бэлэн болоогүй ийм ажлыг бэлэн болсон мэт нийтэд зарлаж болохгүй биз дээ?
-Болохгүй. Энэ бол нэг өдөр нэг хүний сэтгэлийн хөөрлөөр бий болсон зүйл биш. Хавраас эхлээд судалгаа, шинжилгээ хийж манай яамнаас хүртэл хамтарч ажилласан ажил юм. Ингээд нэг жилд бэлдэх хүүхдийн боломжит тоо нь 504 гэсэн дүгнэлт гаргаад цаашдаа нийт 2100 хүүхдийг дэлхийн шилдэг их сургуульд суралцуулах ийм сайн хөтөлбөр байгаасай гэж бодож байгаа юм.
-Цаг заваа гарган ярилцсан танд баярлалаа.
-Баярлалаа.
