Монголчуудын Ажаа гэгээний төв гэж хялбарчлан нэрийддэг Төвөд Монголын Шашин Соёлын Төв дээр АНУ-ын Төрийн Департаментын Гадаад Харилцааны Дээд Сургуулийн монгол хэл соёлын багш Ц. Наранцэцэг тэргүүтэй багийнхан ээлжит 12 дахь удаагийн “Монгол зуслан”-гаа энэ зун амжилттай хичээллүүллээ. Америкт төрж өссөн монгол хүүхдүүдэд монгол хэл, соёлыг нь зааж өгдөг энэ зуслангийн өнгөрсөн 12 жилийн үүх түүхийг бодохуй, зарим нэг үйл явдал, хувь хүнийг онцгойлон тэмдэглэх нь зүйтэй санагдав.
Сакурагийн тэрэг – Соёлын жин
Арваад жил бид Арлингтон хотноо орших Сакура хэмээх монгол компанийн 15 хүний суудалтай жижиг автобусыг хөлслөн, Вашингтон хот орчмын сурагчдыг зөөж байгаа юм. Компанийн захирал Батсайхан, Ганцэцэг нар ч хүүхдийн төлөөх үйл хэмээн бидэнд тэргээ өгөх дуртай, аюулгүй байдал чухал хэмээн суудлын даруулга бүхий хамгийн сайн суудлаа өөрсдөө тавьж бэхэлж өгнө. Миний бие тэгээд монгол хэл соёлоо суръя гэсэн 15 бяцхан монгол иргэнийг суулгаад 12 цагийн аянд морддог юм аа. Энэ аяллаа би эртний монгол нэг сайхан тэмээн жинтэй адилтган бодох дуртай. Юу гэвэл нүүдэл тосон домботой цай, тавагтай идээгээ бариад угтдаг монгол ёс энэ Америкт өөр хэлбэрээр, чухам агуулгаараа хадгалагдан үлдсэн хэрэг.
Энэ жил гэхэд л жишээ нь Индианагаас хөдлөхөд Чикагогийн амрагч Үенбилэг охины ээж аав хоёр амттан шимтэн, ундаа шүүс бэлдчихсэн “Сайн яваарай” хэмээн өгсөн бол Охайёо муж хүрэхийн хэрд Кливэлэнд хотоос хоёр ихэр Төгсөө, Билгээ нарын ээж аав хоёр зам угтан ирж, хурдны зам дээр нийлээд цай хоол, идээ будаагаар хүүхдүүдийг маань дайлав. Нүүдэл, жин тосон дайлдаг монгол уламжлал яг мөн биз? Замдаа хүүхдүүд дан монгол дуугаа дуулалдан явна. Монгол хэлний хичээл ч автобус дотор тасрахгүй. Тиймээс би Сакурагийн тэр бичил цагаан автобусыг “монгол хэл соёлын жин” хэмээдэг юм. Энэ жин тасрахгүй бол энд хүүхдүүд монголоо алдахгүй.
Филиппин охин – монгол хүн
Филиппин охин монгол зусланд гурил хавтгайлж сурч байгаа нь
Монгол байтугай гадаад хүүхдийг бид “монгол” болгож байсан түүхтэй. Гэхдээ энэ тохиол бол аз жаргалтай гэхээсээ элэг эмтэрмээр түүх юм шүү. Нэг удаагийн зуслан эхлэхэд бэлэн болоод, хүүхдүүдээ танилцуулах тоглоом хийх гээд байж байлаа. Гэтэл нэг Америкийн филиппин эмээ нэг бяцхан хар охин дагуулаад хүрээд ирдэг юм байна. Зусланд өгөх гэсэн юм гэнэ. “Монгол хэл заадаг, монгол хүүхдийн зуслан шүү дээ” гээд л тайлбарлалаа. “Хамаагүй ээ, та нар монгол хэлээ заа. Гол нь ийм учиртай юм аа. Энэ миний зээ охин байгаа юм. Эцэг нь бүр эрт орхиод явчихсан, ээж нь саяхан өнгөрчихсөн хүүхэд. Одоо надаас өөр хүн үлдээгүй. Надад нэг хоёр гурван жилийн нас үлдсэн үү, үгүй юу мэдэхгүй, надаас хойш яг ганцаараа үлдэх хүүхэд. Тэгээд бие даалгаж сургамаар байна. Нялхаараа юм. Америк зуслан олон байна, хонуулдаг зуслан гэж бараг алга. Хонуулахгүй бол жинхэнэ биеэ дааж огт сурахгүй. Хонуулдаг америк зуслан гэхээр хэдэн мянган доллар юм байна, тэр их мөнгө надад бас байхгүй ээ, үнэнээ л хэлье. Ганц танай зуслан л боломжтой юм, бас тэгээд охин маань бага ч болов биеэ даагаад сурвал монгол хүн болсон ч яах вэ дээ. Үгүй бол надаас хойш хэцүүднэ”
Ц. Наранцэцэг багш өр зөөлөн хүн охиныг нь авчихлаа. Эхний шөнөө гэртээ мартсан тоглоомоо санаж уйлсныг эс тооцвол долоо хоног бүр сүрхий байгаад, монгол дуу сурчихсан, өчнөөн найзтай болж, монголоор “ус ууя, юм идье” гэж хэлдэг болоод буцаж билээ. Охин одоо хаа явааг мэдэхгүй, амьдралын өршөөлгүй шуурганд эмээгүйгээ ороход монгол хэл, монгол соёл, монгол зуслангийн долоо хоног бага ч болов тусалсан байгаасай л гэж залбирнам. Би тэр охиноо одоо хүртэл “монгол охин” гэж бодож явдаг.
Гүрэн доторх гүрэн
Ажаа гэгээн зуслангийн хүүхдүүдэд зайрмаг тарааж байгаа нь.
Дэлхийн бараг бүх том хот дотор Чайнатаун гэж бий. Хятадууд хаа очсон газраа хятад хэлээрээ ярьж, хятад соёл, хоол унд, эд бараанаасаа салахгүйн тулд хамгийн түрүүнд нэг тийм хотхон байгуулаад авдаг юм байх. Үүнийгээ тэд гүрэн дотор гүрэн байгууллаа хэмээнэ. Индиана мужийн Блүүмингтон хот дахь Ажаа гэгээний төвийг манай зуслангийнхан яг л “Бяцхан Монгол” болгохыг эрмэлздэг юм. Үүний тул юу хийх вэ? Юуны өмнө ТМШСТ дааман хаалганаасаа эхлээд угаасаа монгол орчин. Хоёр том цагаан суварга, хүрд, Бурхан багшийн хөрөг зураг бүгд танил дүр зураг.
Наранцэцэг багш бид хоёр дээр нь англи хэл огт мэдэхгүй дүр эсгэнэ. Монголоос уригдан ирсэн багш нар угаасаа ч англиар ярихгүй. Хүүхдүүд яалт ч үгүй монгол хэлээр багш нартайгаа харилцах хэрэгтэй болно. Зуслангийн анги танхимыг монгол хэл бичгийн үзүүлэн сэлтээр чимэглэж, зүлгэн дээр Аянчин компанийн дөрвөн ханатай монгол гэрийг барьж, монгол бичгийн анги болгоно.
Тэгтэл нээрээ нэг хүүхэд яг Монголд ирчихлээ гэж бодсон байв. Индианагийн их сургуулийн монгол судлалын оюутнууд ирж нэг өдөр зуслангийн хүүхдүүдтэй уулзан, яагаад монгол судлалыг сонирхох болсон тухайгаа ярьсан юм. 9 настай Тэлмэн хүү тэгтэл “Та нар Монголд ирчихсэн юм байж яагаад Монголыг судлаад байдаг юм бэ?” гэж асуудаг юм байна. Америк оюутнууд ч, багш бид ч эхэндээ юу асуусныг нь сайн ойлгосонгүй. Тэгтэл “Энэ чинь Монгол биз дээ? Би Монголд ирчихсэн байгаа биз дээ?” гэхэд нь сая юун тухай ярьсныг нь ойлгов. Тэлмэний буруу биш ээ, гүрэн дотор гүрнээ байгуулъя гэсэн санаа маань л биеллээ олж байгаа нь тэр.
Би зүгээр – Эхийн нулимс
Иллиной мужийн нэгэн ээжийн баярлан уйлсан түүхийг энд өгүүлнэ. 10 настай хүүгээ манай зусланд явуулсан юм. Америкт төрсөн, багаасаа америк сургуулиар явсан тул монгол хэлээ сураагүй, ээж нь ч монгол хэлээр ярина гэж бодоо ч үгүй, тийм нэг хүү. 10 жил гэртээ зөвхөн англиар ярьсан хүүгээ ээж нь монгол хэл сургах гэсэндээ ч биш, зүгээр л монгол найзтай болог, цахим тоглоом хэрэгслээс хол байг хэмээн явуулсан юм. Долоо хоног өглөөжин өдөржин монгол хэлээр “бөмбөгдсөний” эцэст өнөөх чинь бага сага ярьж эхлэв. Угаас байнга монгол үг сонссоор ирсэн, цаанаа бол идэвхгүй мэдлэг нь байж л байсан хэрэг. Тэрийг нь харин сэдрээж, цочоож, идэвхтэй мэдлэг болгон гаргаж ирэх нь сурган хүмүүжүүлэгч бидний үүрэг юм.
Долоо хоногийн турш хүүдээ санаа зовсон ээж хүүхдүүдээ авах өдөр хамгийн эрт яаравчлан ирлээ. Хүүгээ хараад “ARE YOU OK?” хэмээн англиар асуутал өөдөөс нь “Би зүгээр” гэж монголоор хариулаад орхив. Ээж хэсэг алмайрлаа. Тэгснээ гэнэт хацрыг нь даган нулимс бөмбөрдөг юм байна. Хүүгээ тэврээд хэсэгтээ уйлав. Дараа нь бидэнд “Хүүтэйгээ монгол хэлээрээ ярих юм гэж зүүдэлж ч байсангүй. Ямар сайхан мэдрэмж, ямар гэгэлгэн мөч байдаг юм бэ?” хэмээхдээ аанай л хоолой нь зангирсаар.
Зөв ээж
Зусланд гурван хүүхдээ байнга явуулдаг нэг ээж Чикагод бий. Нэрийг нь Нямаа гэнэ. Хэдэн жилийн өмнө манай зуслан хүүхэд цөөнөөс бараг больдог дээрээ тулсан юм. Тэгтэл Нямаа “Зуслангаа заавал хичээллүүлээрэй, Чикагогийн хүүхдүүдийг би бүртгээд өгье” хэмээн идэвх зүтгэлтэй ажилласаар хүүхдүүдийнхээ найзууд дээр бусад олон хүүхдийг бүртгэчихсэн байв. Энэ тухайгаа тайлбарлахдаа тэрбээр “Би хүүхдүүдээ монгол найзтай, монгол хэлээрээ ярьдаг, монгол хүн болгож хүмүүжүүлмээр байдаг юм. Яг тэр боловсролыг олгож байгаа газар бол танай зуслан. Хүүхдүүдээ монгол хэлээрээ ярь гэж загнах дуртай хүн тэр монгол хэлээр ярих орчныг нь бүрдүүлэхэд бас туслах ёстой биз дээ?” хэмээсэн сэн.
Хожим сонсох нь оо, Нямаа зөвхөн манай зуслан төдийгүй монгол хүүхдүүдийн эвлэлдэн нэгдэх, хамтран суралцах бусад олон үйл ажиллагааг зохион байгуулдаг гэнэ. Монгол охидын волейболын багт том охин нь явдаг, тэр багийнхныг машинаараа зөөх, тэмцээнд хүргэх гээд олон ажлыг амжуулдаг ажээ.
“Монгол хэлээрээ ярьсангүй, монгол найзтай болсонгүй, монгол хүнтэй суусангүй” гэж үр хүүхдээ зэмлэх гэж байгаа бол та юуны өмнө өөрөөсөө би тэгж яриулах гэж, найзлуулах гэж яг юу хийлээ гэж асуугаарай. Орчныг нь бүрдүүлээд өгсөн, боломжийг нь гаргаад өгсөн бол дараа нь та дуртайгаа нэхэх эрхтэй. Гэнэт гүйж гараад хүүхэд чинь аварга тамирчин болоод, баахан монгол найз дагуулаад ороод ирэхгүй нь лав. Үүний тул би Нямааг “зөв ээж” гэж нэрийддэг юм.
Зөв эмээ
Филиппин охины тухай өмнө бичсэн дээ. Эмээ нь ёстой нэг “зөв эмээ” байлаа. Надаас хойш хэцүүднэ гэж биеийг нь даалгах гэсэн тухай дурдсан. Тэр нь ч зөв. Гэхдээ энд өөр нэг явдлын тухай бичих гэж байна. Анхны шөнө хайртай тоглоомоо санаад уйлсан гэсэн дээ. Гадаад хүүхэд болохоор нь бидний ч санаа их зовов. Шаагилдсан баахан монгол хүүхдийн дунд гэрээ, тоглоомоо санаад ямар л олиг байв гэж. Эмээ рүү нь залгалаа, мартсан тоглоомыг нь аваад ирж чадах уу гэж асуулаа. Эмээ нь тэгтэл чадах нь чадна аа, гэхдээ хэрэггүй ээ гэж байна. Яагаад гэсэн, “Наана чинь гучин хөөрхөн хүүхэд байна. Гучуулаа тоглоомоо санаж байгаа, гучуулаа гэрээсээ хол байгаа. Ганц манайх ойрхон болохоор би тоглоомыг нь аваачаад өгвөл бусад хүүхдэд шударга бус. Бусадтай л адил байлга” гэж билээ.
Манай ихэнх эцэг эхчүүдийнхээс тэс өөр хандлага. Манайхан бол аль болох хүүхэдтэйгээ хамт амрах гээд л, хүүхдээ амраангаа та нарт сайн дураараа туслаад харж байя гэдэг юм. Тэгээд байхаараа яг өөрийнхөө хүүхдийг байнга асарч хамгаалаад л, олон өөр хүүхдийн хажууд тусгай хоол унд өгөөд л... Яг ийм шалтгаанаар хүүхдээ амраангаа та нарт тусалъя гэсэн сайн дурынхныг бид авдаггүй юм.
Гэтэл тэр филиппин эмээг харав уу? Бусад хүүхэдтэй л адилхан байх ёстой, бусдын хувьд шударга бус гэж давхар бодож байдаг. Дээр нь удахгүй өнгөрөөд өгөхөөр ганцаараа байх хүүхдээ бэлдэж байгаа хүн, хэн л тэр охинд мартсаныг нь араас нь авчирч, хүссэнийг нь авч өгч идүүлэх билээ дээ? Тиймээс одоо амьд дээрээ сайн эрхлүүлээд авъя гэхээсээ илүү амьдрал яг ямар байдгийг таниулаад өгье гэх нь манайхны нөгөө хайр нь дотроо, хал нь гаднаа гэдэг сэтгэлгээ яг мөн. Би тэр эмээг “зөв эмээ” гэж дүгнэв.
Зөв найз
Нэг жил Наранцэцэг багш Монголд жижиг тэрэгний ард багтчих монгол гэр байгааг олж мэдээд, зусланд монгол бичиг заавал мөн ч сайхан юм даа хэмээн мэдээлж байна. Яах вэ, яаж авах вэ, монгол гэртээ монгол бичгээ заачих юм сан... Нүүр ном дээрээ яах вэ таминь, яая даа гээд бичээд орхилоо. Тэгтэл Дэлгэрцогт анд маань бичиж байна. “Чи минь монгол бичгийнхээ хичээл хөтөлбөрийг бодож бай. Мөнгө төгрөгөнд санаа зовж хөөцөлдөх бол чиний ажил биш ээ. Чи бол монгол гэртээ монгол бичгээ л зааж суух ёстой хүн. Бусдыг нь би болгоё” гэж байна.
Нээрээ л удалгүй Дээгий маань асуудлыг шийдсэн, зусландаа бид монгол гэрт монгол бичиг заадаг болсон. Ийм хэдэн зөв найз, зөв ээж, зөв эмээ нарын ачаар “Монгол хэл соёлын зуслан” монгол соёлын өвийг тээгч жин болоод л явж байна даа.
