Байгаль орчин, уур амьсгалын өөрчлөлтийн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ц.Уртнасантай байгаль орчин, хөдөө аж ахуйн сэдвээр ярилцлаа.

————————————————————————–

-Сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөө манай улсад хэрхэн мэдрэгдэж байна вэ. Ер нь уур амьсгалын өөрчлөлтөөс цаг уур тогтвортой биш болоод байгааг хэн хүнгүй ярьдаг болж?

-Хүмүүсийн ярьж, мэдэрч байгаа нь үнэн. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөө Монголд маш хүчтэй, мэдэгдэхүйц хэмжээнд илэрч байна. Сүүлийн жилүүдийн судалгаа, ажиглалтаар агаарын температурын өсөлт, хуурайшилт, цөлжилт, ган зудын давтамж, усны нөөцийн хомсдол зэргээр уур амьсгалын өөрчлөлтийн нөлөөнд хүчтэй өртөж буйг гэрчилж, ойлгуулж байгаа юм. Тухайлбал, сүүлийн 80 орчим жилд Монгол орны дундаж агаарын температур 2.25 хэмээр нэмэгдсэн нь дэлхийн дундаж өсөлтөөс 1.1 хэмээр буюу хоёр дахин илүү хурдтай байна. Газар нутгийн 76 орчим хувь цөлжилтөд өртсөн. Мөн сүүлийн 20 жилд ган, зудын давтамж ойр ойрхон болж, өмнөхөөс илүү хүчтэй, урт хугацаагаар тохиолдох болсон. Хуурайшилт, мөстлөгийн багасалт, гол мөрний усаар бүрдэх хэмжээ буурснаас уур амьсгалаас үүдсэн усны хомдол эрчимжиж байна. Манай улс уур амьсгалын өөрчлөлтөд маш эмзэг бөгөөд олон салбар уур амьсгалын шууд болон шууд бус нөлөөнд орж, цаашид дасан зохицох бодлого, уур амьсгалын өөрчлөлтөд тэсвэртэй хөгжлийн бодлого, стратеги зайлшгүй чухал болж байгаа юм.

-Таны хувьд энэ салбарын бодлогыг хэрхэн харж байна. Нөгөөтэйгүүр Монгол Улсын байгаль орчны бодлогын гол чиглэл юу байдаг вэ?

-Монгол Улсын байгаль орчны бодлогын гол чиглэлүүд нь уур амьсгалын өөрчлөлт, байгалийн нөөцийн хамгаалал, экосистемийн тэнцвэрийг хадгалах, тогтвортой хөгжилд чиглэсэн олон тулгуурт бодлогоор тодорхойлогддог. Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох, бууруулах бодлогын хүрээнд хүлэмжийн хийн ялгарлыг бууруулах, цөлжилт, ган зуд зэрэг уур амьсгалын сөрөг нөлөөллөөс хамгаалах, ногоон эдийн засгийг хөгжүүлэх асуудлуудыг авч үздэг.

Ой, бэлчээр, усны нөөцийн хамгаалалтыг сайжруулах бодлогын хүрээнд ойн хомсдлыг зогсоох, ойжуулалт хийх, бэлчээрийн доройтлыг бууруулах, зүй зохистой ашиглах, усны нөөцийг хамгаалах, ус ашиглалтыг оновчтой болгох асуудлууд багтаж байна. Биологийн олон янз байдал, экосистемийн хамгаалалтын бодлогын хүрээнд Дархан цаазат газар, байгалийн нөөц газруудыг өргөтгөх, ховор, устах аюулд орсон амьтан, ургамлыг хамгаалах, экосистемийн үйлчилгээний үнэ цэнийг тооцох, хадгалах асуудлууд ордог.

-Салбарын бодлогод агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулах асуудал ч давхар орж байгаа байлгүй…?

-Тэгэлгүй яах вэ. Агаар, ус, хөрсний бохирдлыг бууруулах бодлогын хувьд Нийслэл хот болон аймгийн төвүүдийн агаарын бохирдлыг бууруулах, хог хаягдлын менежментийг сайжруулах, ангилан ялгах, дахин ашиглах, хөрсний эвдрэл, бохирдлыг хянах, сэргээх асуудлуудад чиглэдэг. Ногоон хөгжлийг дэмжих бодлогын хувьд Эрчим хүчний хэмнэлт, сэргээгдэх эрчим хүчний хэрэглээг нэмэгдүүлэх, тогтвортой уул уурхай, хөдөө аж ахуйг хөгжүүлэх, дотоод шаталтат хөдөлгүүрээс үүдсэн утааг бууруулах, цахилгаан хөдөлгүүрт автомашины хэрэглээг дэмжих зэрэг асуудлууд багтдаг. Энэ хүрээнд бид байгаль орчны боловсрол, и ргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, төр, хувийн хэвшил, иргэний нийгмийн хамтын ажиллагааг дэмжих бодлогыг хэрэгжүүлж байна.

-“Тогтвортой хөгжлийн зорилт”-ын хүрээнд Монгол Улсын хэрэгжилт ямар түвшинд байна вэ?

-2024 оны Тогтвортой хөгжлийн тайлангаар Монгол Улс 17 тогтвортой хөгжлийн зорилтын хэрэгжилтэд дунд түвшний үнэлгээ авсан. Зарим зорилтод ахиц гарсан ч ядуурал, боловсрол, жендэрийн тэгш байдал зэрэг чиглэлд нэмэлт хүчин чармайлт шаардлагатай байгаа юм. Эдийн засгийн өсөлт, ажлын байр зорилтын хувьд Монгол Улс 2030 он хүртэл нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг жилд дунджаар 4.45 хувиар өсгөх зорилт тавьсан. 2023-2025 онд эдийн засгийн өсөлт дэлхийн дунджаас 79 хувиар өндөр байх төлөвтэй байгаа. Ногоон хөгжил ба сэргээгдэх эрчим хүч зорилтын хувьд Европын Сэргээн Босголт, Хөгжлийн Банктай хамтран 2028 он гэхэд 300 МВт нарны, 200 МВт салхины цахилгаан станц барих, эрчим хүчний хадгалалт, дамжуулах дэд бүтцийг хөгжүүлэхээр төлөвлөж байна.

-Та бэлчээрийн даацтай холбоотой асуудлыг дурдаад өнгөрлөө. Ер нь мал аж ахуйн өсөлт, бэлчээрийн даац хэтрэлт байгаль орчинд хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Мал аж ахуйн хэт өсөлт нь зөвхөн эдийн засгийн бус, экологийн тэнцвэрийг алдагдуулж, урт хугацаанд экологийн сүйрэлд хүргэх эрсдэлтэй. Иймд бэлчээрийн зохистой менежмент, малын тоо толгойн хязгаарлалт зэрэг зохицуулалтыг шаардаж байна. Мал аж ахуйн өсөлт болон бэлчээрийн даац хэтрэлт нь байгаль орчинд бэлчээрийн доройтол, цөлжилт, усны нөөцийн хомсдол, биологийн төрөл зүйлийн хомсдол, уур амьсгалын өөрчлөлт зэрэг сөрөг нөлөөг үзүүлж байгааг судлаачид сануулсаар байгаа юм. Малын тоо толгой нэмэгдэхийн хэрээр бэлчээрийн ачаалал ихсэж, даац хэтэрдэг. Үүний улмаас өвс ургамал сийрэгжих, чандмал ургамал давамгайлах, хөрсний бүтцийг алдагдуулах зэрэг доройтлын шинж тэмдгүүд гардаг. Хөрсний элэгдэл, үржил шим буурах нь цаашлаад тухайн бүс нутгийн экосистемийг тогтворгүй болгодог. Даац хэтэрсэн үед бэлчээрийн ургамал дахин сэргэх боломжгүй болж, цөлжих үйл явц хурдасдаг. Монгол орны хээр, говийн бүс нутагт цөлжилт эрчимжиж байгаа нь үүний нэг тод жишээ. Малын тоо олширсноор усны хэрэглээ ихэсдэг. Усны эх үүсвэрүүд дээр мал бөөгнөрөх нь ус бохирдох, усны нөөц ширгэхэд хүргэдэг. Ялангуяа хуурай, гандуу бүс нутгуудад энэ нь маш том асуудал. Хэт олон мал бэлчээрлэснээр зарим уламжлалт ургамал, амьтдын амьдрах орчин устах аюултай. Зэрлэг ан амьтадтай өрсөлдөөн үүсэж, тэдгээрийн тоо толгой цөөрөх хандлагатай байна. Малын тоо ихсэх нь метан хий ялгаруулалтыг нэмэгдүүлж, хүлэмжийн хийг нэмэгдүүлдэг. Энэ нь уур амьсгалын өөрчлөлтийн нэг гол шалтгаан гэж үздэг дээ.

-Аймаг, орон нутаг дахь байгаль хамгаалагчдын хүртээмжтэй холбоотой асуудлыг энэ салбарынхан тодорхой ярьдаг. Үүнд яг ямар сорилтууд тулгардаг юм бэ. Энэ асуудлыг хэрхэн шийдэх ёстой вэ?

-Аймаг, орон нутаг дахь байгаль хамгаалагчийн тоо, чадамж, ажиллах нөхцөл байдал нь манай улсын байгаль орчны хамгаалалт, уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэх чадавхад маш чухал нөлөөтэй ч олон сорилттой тулгардаг нь үнэн. Одоогоор зөвхөн Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн захиргаадад 900 орчим байгаль хамгаалагч ажиллаж байгаа. Энэ нь нийт тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээтэй харьцуулахад асар бага тоо юм. Нэг байгаль хамгаалагчид дундажаар 20–50 мянган га газар ногдож байна гэсэн үг. Аймаг, орон нутагт ажиллаж буй сум, бүсийн хүрээний байгаль хамгаалагчдын орон тоо ихэнхдээ дутмаг, орон нутгийн санхүүжилтээс шууд хамааралтай байдаг. Байгаль хамгаалагчдын олонх нь мэргэжлийн сургалт, чадавхижуулалтад тогтмол хамрагдах боломжгүй байна. Мэргэжил дээшлүүлэх үндэсний түвшний тогтолцоо, стандарт байхгүй шахам байгаа нь салбарын тогтвортой байдалд сөрөг нөлөөлөл үзүүлдэг. Бид төсвийн болон олон улсын төсөл хөтөлбөрийн санхүүжилтийг байгаль хамгаалагчдын ажлын байрны эрсдлийг бууруулах, техник хэрэгсэл, унааны хангамжийг сайжруулах, сургалтын нэгдсэн тогтолцоо бүрдүүлэх чиглэлд зарцуулахад чиглүүлж байна.

-Монгол Улс Парисын гэрээ болон бусад олон улсын уур амьсгалын хэлэлцээрт ямар үүрэг хүлээсэн байдаг юм бэ. Хэрэгжилт нь ямар явцтай байна?

-Монгол Улс Парисын хэлэлцээр болон олон улсын уур амьсгалын өөрчлөлтийн хүрээний олон талт хэлэлцээрт идэвхтэй оролцдог бөгөөд тодорхой үүрэг, зорилтуудыг хүлээж ирсэн. Монгол Улс Парисын хэлэлцээрт 2016 онд нэгдэж, 2020 онд шинэчлэгдсэн Үндэсний зорилтот хувь нэмрээ НҮБ-д хүргүүлсэн. Тухайлбал, Хүлэмжийн хийн ялгарлыг 2030 он гэхэд “бизнес хэвээр” хувилбараас 22.7 хувь бууруулах үүрэг хүлээсэн юм. Эрчим хүч, аж үйлдвэр, тээвэр, хөдөө аж ахуй, хог хаягдал, газар ашиглалт зэрэг зургаан үндсэн салбарыг хамаруулж, боломжит нэмэлт арга хэмжээг хэрэгжүүлснээр бууруулалтыг 27.2 хувь хүргэх боломжтой гэж тооцсон байдаг. Мөн ойжуулалт, газар ашиглалт, нүүрс хүчлийн хийн шингээлтийг нэмэгдүүлэх, 2030 он хүртэл нэг тэрбум мод тарих үндэсний хөдөлгөөнийг эхлүүлсэн. Ой, бэлчээрийн менежментийг сайжруулж, шингээлтийг өсгөх үүрэг хүлээсэн. Монгол Улс Парисын хэлэлцээрийн хүрээнд хүлэмжийн хий бууруулах, дасан зохицох чиглэлээр тодорхой үүрэг хүлээж, бодлогоо сайжруулсаар байна. Зорилго тодорхой, ахиц гарсан ч хэрэгжилтэд санхүү, чадамж, мониторингийн асуудал хүндрэлтэй хэвээр байна.

-Таны хувьд ойрын таван жилийн хугацаанд Монгол Улс байгаль орчны салбарт ямар амжилтад хүрнэ гэж үзэж байна вэ?

-Бид тодорхойлсон б одлого зорилтоо хариуцлагатай хэрэгжүүлж чадвал ойрын таван жилд Монгол Улс байгаль орчны дарамтыг бууруулах, нөхөн сэргээх, иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр чухал дэвшил гаргах боломжтой гэж харж байгаа. Харин эсрэгээрээ бодлого тогтворгүй, хэрэгжилт сул хэвээр байвал байгаль орчны доройтол цааш гүнзгийрэх эрсдэлтэй юм. Малын тоо толгойн чанарт суурилсан бодлогыг малчид ойлгож, хэрэгжүүлж чадвал бэлчээрийн бүсчлэл, ээлжлэн ашиглалт, нөхөн сэргээлтийн тогтолцоо сайжрах боломжтой. Аймаг, сумын түвшинд мониторингийн системүүд бий болж, бэлчээрийн даацыг тооцож, мэдээлэлд суурилсан шийдвэр гаргалт нэмэгдэнэ. Нийслэл хот болон томоохон суурин газарт цахилгаан халаалт, төвлөрсөн дулаан нэмэгдэж, түүхий нүүрс хэрэглэх нь багасна. Агаарын чанарыг бодит цагийн хяналттай хийж, иргэдийг мэдээллээр хангах үйл ажиллагаа тогтворжино. Ногоон технологи, сэргээгдэх эрчим хүч дэмжигдэж, зарим сум, багийг нарны эрчим хүчээр бүрэн хангах боломж бүрдэнэ гэж тооцож байгаа.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Э.Мөнхтүвшин