Энэ сарын 18-нд “Cante” клубын гадна болсон зодооны асуудлаар Монгол Улсын Хүний эрхийн Үндэсний комиссын Гомдол, хянан шалгалтын хэлтсийн дарга Г.Ууганбаатартай ярилцлаа.

—————————————————————————

-Саяхан болсон зодоонтой холбоотой асуудлаар танай комисст албан ёсоор гомдол ирсэн үү?

-Манай байгууллагад албан ёсны гомдол ирээгүй. Нөгөөтэйгүүр энэ талаарх гомдол ХЭҮК-д ирэх үндэсгүй. Гэмт хэргийг шалгаж тогтоох, хохирсонтой холбоотой асуудлаар ХЭҮК-т гомдол ирдэггүй. Яагаад гэвэл гэмт хэрэг, зөрчилтэй холбоотой мэдээллийг Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд заасны дагуу зөвхөн цагдаагийн байгууллага шалгах ёстой учир энэ төрлийн гомдол нь цагдаагийн байгууллагад харъяалагдана.

Манай байгууллага энэ төрлийн асуудалд эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагааны явцад хэн нэгэн цагдан хоригдож байхдаа эрхээ зөрчүүлсэн эсэх, эсвэл мөрдөн шалгах ажиллагааны явцад хүний эрхийн зөрчил гарч байгаа эсэхэд хяналт тавих чиг үүрэгтэйгээр л оролцоно. Дээрх хэргийн тухайд энэ үйл явц хараахан эхлээгүй байна. Өөрөөр хэлбэл, дөнгөж шалгах ажиллагаа эхэлж, нэр бүхий холбогдогчдыг хойшлуулшгүй ажиллагаа явуулж 48 цаг цагдан хорьчихсон байж байгаад өчигдөр (2025.07.22) сулласан. Цаашдаа асуудал хэрхэн өрнөхөөс шалтгаалж ХЭҮК хяналтаа яаж тавих нь тодорхой болно.

-Уг зодооны үеэр иргэний ямар ямар эрх зөрчигдсөн талаар тодруулбал?

-Хүний биед халдана гэдэг өөрөө хүний эрхийн зөрчил. Хэн нэгний биед санамсаргүй хүрсэн нь тухайн хүнд эвгүй сэтгэгдэл төрүүлж байгаа бол хүний эрхийн зөрчил. Зодоон цохионд өртөнө гэдэг хүний эрхийн зөрчил мөн. Сэтгэл хөдлөлдөө автаж, архидан согтуурсан, мансуурсан үедээ бусдын эрүүл мэнд, амь насанд хохирол учруулбал эрүүгийн хариуцлага хүлээхээс гадна хүний эрхийн зөрчил үйлдэж байгаа нэг хэлбэр. Тиймээс үүнээс аль болох хол байж зайлсхийх ёстой. Манай улс олон улсын хэмжээнд хорих ял эдлүүлж буй тоон үзүүлэлтээрээ дээгүүр жагсаж байгаа. Манай улсад энэ төрлийн хүндэвтэр гэмт хэргийн зэрэглэл тогтсон.

Монгол Улсад хүний эрхийн зөрчлийг зөвхөн ХЭҮК шалгадаггүй. Цагдаагийн байгууллага, хууль хяналтын байгууллагууд ч ялгаагүй хүний эрхийн зөрчилтэй холбоотой асуудлуудыг харьяаллын дагуу шалгадаг. Ямарваа гэмт хэрэгт өртөж байгаа нь эрхээ зөрчүүлж буй нэг хэлбэр. Эрүүл мэндээрээ хохирч байгаа нь тухайн хүний эрүүл мэндээ хамгаалуулах эрх нь зөрчигдөж байгаа хэрэг. Цаашлаад амь нас, эрүүл мэндэд нь хохирол учирвал амьд явах эрх нь зөрчигдөж байгаа хэрэг юм. Харин амьдралын чанарт нь нөлөөлбөл хүрэлцэхүйц амьжиргаатай байх эрхийн асуудал яригдана. Аливаа гэмт хэрэг маш олон төрлийн хүний эрхийн зөрчлийг дагуулдаг. Үүнийг арилгах чиг үүргийг цагдаагийн байгууллага хүлээнэ. Түүнд нь прокурорын байгууллага хяналт тавина. Харин хэргийг эцэслэн шийдвэрлэж, хохирогчийн сэтгэл санаа, эд материал, бие махбодын хохирлыг нөхөн төлүүлэх асуудлыг шийдэх нь шүүхийн байгууллагад харьяалагдах асуудал. Яг л ийм эрүүгийн эрх зүйн тогтолцоо өнөөдөр дэлхий дахинд үйлчилж байна. ХЭҮК эрүүгийн хэргийн оролцогч биш учраас бидэнд шүүгч, прокурор, цагдаагийн алба хаагч шиг хангалттай мэдээлэл байхгүй. Бид олон нийтийн цахим сүлжээнд гарсан мэдээллээс гадна албан шугамаар авсан тодорхой танилцуулга мэдээлэлтэй л байна.

-Энэ асуудалтай холбоотойгоор ХЭҮК ямар байр суурьтай байна вэ?

-ХЭҮК энэ асуудалд хэн нэгний нийгмийн гарал байдал, хөрөнгө чинээ, цаашилбал үзэл бодол, нам улс төрийн харьяалал зэрэг ялгаатай байдал нь гэмт хэргийг шалгах ажиллагаанд нөлөөлөхгүй гэсэн байр суурьтай байгаа. Хууль хүн бүрд адил тэгш үйлчлэх ёстой. Хөрөнгө чинээтэй хүмүүс ямар нэгэн байдлаар хууль хяналтын байгууллагад нөлөөлж хэргийн үнэн зөвийг тогтооход нөлөөлчих вий дээ гэсэн олон нийтийн хардлага байна. Дээрээс нь олон нийт энэ асуудалд хяналт тавьж байна. Гэхдээ олон нийт ч бай, ХЭҮК ч бай мөрдөн шалгах байгууллага болон шүүх байгууллагад нөлөөлж болохгүй. Эдгээр байгууллага нь Монгол Улсын хууль тогтоомжийнхоо хүрээнд хараат бус үйл ажиллагаа явуулах ёстой.

Цагдан хорих хугацааг сунгах эсэх талаар шүүхээс гарч буй шийдвэртэй холбоотойгоор шүүхийн байгууллага, шүүгч рүү олон нийт дургүйцлээ илэрхийлж буй хандлага байна. Гэхдээ шүүгч шийдвэрийг итгэл үнэмшил болоод нотлох баримтад тулгуурлаж гаргаж байгаа. ХЭҮК-оос тус хэрэгт холбогдох материалтай танилцсан нэг ч хүн байхгүй. Яагаад гэвэл мөрдөн байцаах ажиллагаанд оролцох субьект биш. Оролцогч субьект нь мөрдөгч, прокурор, шүүгч нар. Шүүхийн шийдвэрийн зөв бурууг ХЭҮК дүгнэх боломжгүй. Манай байгууллага шүүхийн шийдвэрийг үнэлдэг байгууллага биш. Бид гагцхүү гэмт хэрэг, зөрчлийн улмаас хэн нэгэн хүн хохирох ёсгүй гэдэг зарчим баримталж байна. Тиймээс хохирлыг бүрэн төлүүлэх ёстой, буруутай этгээдэд зохих хариуцлагыг оногдуулах ёстой, асуудалд шударга ёсны үүднээс хандах ёстой гэдэг зарчмыг баримталж байгаа. Энэ хэрэгт хууль хяналтын байгууллага ч, хяналт тавьж буй байгууллага ч нийгмийн шударга ёсны үүднээс хандах ёстой. Хэн нэгэнд аливаа хэлбэрийн давуу байдал олгохгүй байх хэрэгтэй. Ард иргэд ижил төрлийн гэмт хэрэгт ялгаатай байдлаар хандаад байна гэсэн үүднээс бухимдалтай байна.

-ХЭҮК-оос жил бүр УИХ-д өргөн барьдаг монгол улс дахь хүний эрх, эрх чөлөөний байдлын талаарх илтгэлүүдэд энэ талаарх асуудал тусгагдаж байсан уу?

-Жил болгоны илтгэлүүдэд эрүүгийн эрх зүйн зохицуулалтыг хэрхэн сайжруулах талаар асуудал тусч байгаа. Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаа хүний эрхийн зарчимд нийцсэн байх ёстой гэсэн шаардлагын хүрээнд жил бүр ямар нэгэн байдлаар эрүүгийн эрх зүйтэй холбоотой хүний эрхийн зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх, таслан зогсоох, хүний эрхийн асуудлыг ойлгомжтой, нэг мөр болгох зорилгоор илтгэлийнхээ нэг бүлэгт тусгаж байгаа. Өнгөрсөн жилийн илтгэлд энэ асуудал тусгагдсаны мөрөөр Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлтүүд орсон. Энэ жил ч ялгаагүй эрүүгийн хэрэгтэй холбоотой хоёр ч бүлэг илтгэлд орсон. Наадмын өмнө УИХ-аас тогтоол нь гарсан. Тогтоолыг хэрэгжүүлэх үүргийг Засгийн газар хүлээнэ. Үүний хүрээнд тодорхой хуулийн хийгээд бүтцийн өөрчлөлт явагдаж таарна. Бид тогтоолын хэрэгжилт ямар байгааг ирэх жилийн илтгэлдээ хавсаргаж УИХ-д танилцуулна.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Ө.Анхзаяа