Нүүдэлчин монгол түмний гайхамшигт өвийн нэг бол морины соёл билээ. Эл соёлыг өвлөн авч, уяаны эрдэмд шимтэн суралцаж яваа залуу бүсгүй бол Дорноговь аймгийн Мандах сумын харьяат, аймгийн алдарт уяач Алтанбаярын Отгонсүрэн. “Хөдөө гэдэг чинь зүгээр л диваажин шүү дээ” гэж ярих тэрбээр багасаа хоёр сүлжсэн гэзгээ хийсгэн хурдан морь унаж, адууны захад өссөн нэгэн.

——————————————————————–

-Эмэгтэй уяач олон байдаггүй. Анх хэзээнээс морь уяж эхэлсэн бэ. Морь уях эрдмийг хэнээс өвлөв?

-Би 2021 оноос хөдөө мал дээр гарч, 2023 оноос өөрийн нэр дээр морио уралдуулж эхэлсэн. Өвөө маань сумын алдарт уяач Л.Баатар гэж хүн байсан. Аав минь аймгийн алдарт уяач Б.Алтанбаяр гэж хүн бий. Морь уях эрдмийг аав болон өвөөгөөсөө өвлөж авсан.

-Эмэгтэй хүн уяач байна гэдэг амаргүй. Багадаа унаач хүүхэд байв уу?

-Тийм ээ. Би багадаа унаач хүүхэд байсан. Наадам болонгуут л аавыгаа дагаж, шар хүүхэд бор болтлоо л нааддаг байлаа. Тиймдээ ч адуу, малд дурлаж, уяаны эрдэмд шамдаж явна. Эмэгтэй хүнд морины уяа нэг л эвлэж өгөхгүй үе бий. Гэхдээ миний аав 38 жил морь уяж, адууны сүүл боосон хүн. Би таван настайгаасаа хурдан морь унаж, аавыгаа дагаж л өссөн. Тэгээд л энэ замыг сонгож, өөрийнхөөрөө морьдоо уяж эхэлсэн.

-Таны уясан хүлэг анх удаа торгон жолоо өргүүлж байсан мөчийг эргэн дурсвал?

-2023 онд Оюут хайрхан овооны наадамд анх хүрэн үрээгээ айрагдуулж, торгон жолоо өргүүлсэн. Морь цоллуулж байсан мөч хамгийн сайхан. Хар нүдэнгээ бариад, хамгийн түрүүнд аав руугаа гүйж очин үнсүүлж, айргаа амсуулсан мөч үгээр хэлэхийн аргагүй. Тэр мөчид л уяач хүний жаргалыг мэдэрч билээ.

-Айлын гэргий адуунд дурлахад морь нь айрагддаг гэж үг бий. Таны хувьд дурлахаар барахгүй, өөрөө уяж байна шүү дээ. Хамгийн сайхан дурсамжтай, сэтгэлд хоногшсон ямар уралдаан байна вэ?

-Өнгөрсөн жил наймдугаар сард таван аймаг, 11 сумд нийлсэн гурван алдартын наадамд хээр морио айргийн гуравт хурдлуулсан уралдаан хамгийн дурсамжтай. Аав, хоёр ах арыг минь бат даасан сайхан наадам болсон.

-Аргамаг хүлгүүдээ сойж, адууны захад явдаг уяач хүн сэтгэлээ хүртэл сойж явдаг гэж ярьдаг. Уяач хүний жаргал юунд оршдог вэ?

-Уяач хүний жаргал энгийн зүйлээс л эхэлдэг. Зориод очсон наадамдаа морь айрагдуулчихаад, хар нүдэнгээ бариад сууж байхад үүлэн дээр сууж байгаа юм шиг мэдрэмж төрдөг. Энэ л уяач хүний жинхэнэ жаргал байх гэж боддог.

-Наадмын урд шөнө догдлол дүүрэн байдаг болов уу?

-Наадмын урд шөнө догдлолгүй яах вэ. Нар мандахад л наадам болох газраа ирээд, аавтайгаа хамт морьдын хурдыг шинжээд суух сайхан. Морьд эргэх мөчид амьсгаагаа сайхан аваад л дагаад намирна шүү дээ.

-Сүүлийн үед шинэ монгол адууг уяачид маш их өсгөх болсон. Цэвэр монгол адуу устах вий гэж санаагаа чилээсэн хүн олон. Залуу уяачийн хувьд энэ тал дээр ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Монгол адуу бол тэсвэр тэвчээрийн туйл. Энэ сайхан адуугаа устгаж, үгүй хийх вий гэж залуу уяачийн хувьд санаа зовж явдаг.

-Танд уяач болох урам зориг, итгэлийг хэн өгсөн бэ?

-Уяач болох урам зоригийг аав минь өгсөн. “Миний охин сумынхаа хамгийн анхны эмэгтэй алдарт уяач болчих юм билүү” гэсэн үгэнд урамшиж энэ замыг сонгосон.

-Анх уяаны эрдэмд хөтлөн оруулсан аав нь юу гэж захидаг вэ?

-Аав минь адуугаа жилийн дөрвөн улиралд зөв эдэлж, унаа эдэлгээг нь сайн хийж, уяа сойлгыг нь тааруулж байхыг үргэлж захидаг.

-Морио уях, малаа маллах гээд тун завгүй байдаг болов уу. Таны нэг өдөр хэрхэн өнгөрдөг вэ?

-“Нэг өдөр” гэж хэлэхээс илүүтэй, тэр өдөр бүхэл бүтэн айл, гэр бүл хөдөлж байж л хөдөөгийн нэг өдрийг давдаг. Хаврын уяаны үе л үнэхээр завгүй, өдөр хоногууд ч дүүрэн өнгөрдөг.

-Хөдөө амьдрахын хамгийн сайхан зүйл нь юу вэ?

-Хөдөө гэдэг чинь зүгээр л диваажин шүү дээ. Амар тайван, эрх дураараа. Дуртай зүйл, хайртай бүхэнтэйгээ ойрхон байх шиг сайхан зүйл хаана байх вэ. Хөдөө гарсандаа, ингэж амьдрахаар шийдсэндээ хэзээ ч харамсдаггүй.

-Хэн нэгэнд хандаж сэтгэлийн үгээ илэрхийлээч гэвэл?

-Арыг минь бат дааж, мөрийг минь түшдэг аавдаа, урдах замыг минь гэрэлтүүлдэг ээждээ, үргэлж миний талд зогсдог ах, эгч, намайг урамшуулдаг дүүдээ баярлалаа. Та бүхний нөмөр нөөлгөөр би өдий зэрэгтэй хүн болжээ. Охиныхоо бүх зүйлийг дэмжиж ирсэнд үнэхээр их талархаж байна. Амнаас нь “үгүй” гэдэг үгийг сонсож үзээгүй дэндүү их хайранд умбан, жаргалтай өссөндөө баярладаг. Энэ их хайрыг дааж ядан явж байна даа.

Эх сурвалж: “Өдрийн сонин”

Д.Отгонтуяа, Э.Жавзандулам