Ажлын байрны үе хоорондын ялгаатай байдлаас, ажилчид санаа бодол зөрөх, ажлаас гарах, шантрах асуудал их гарах болж. Тэр бүү хэл “шуламтай” байгууллагат ажилламааргүй байна гэх яриа нэлээдгүй өрнөж байна. Энэ талаар HR Consulting фирмийн захирал, Ш.Баярмагнайтай ярилцлаа.

–Манай улсад хүний нөөц хомсдолын асуудал их яригдаж байна. мэргэжлийн хүний өнцгөөс харахад энэ асуудал юунаас үүдэлтэй вэ?
-Хүний нөөц хомсдолын асуудал нь макро түвшинд гарч ирж байгаа асуудал л даа. Ганцхан байгууллагад үүсээд байгаа асуудал бус Монгол улсын хэмжээнд үүсэж буй. Ер нь хүн амын төрөлттэй холбоотой гэж хэлж болно. Хүн амын суварга гэж байдаг. Хүн амын хэдэн хувь нь хөдөлмөрийн насныхан байна вэ? гээд харахад 2030 он гэхэд энэ асуудал илүү хүндээр сөхөгдөнө. Нийт хүн амын 60 хүрэхгүй хувийг хөдөлмөрийн насны иргэд эзлэх магадлалтай байна.

–Цаашид хэдээс хэдэн насныхан хөдөлмөрийн зах зээлд илүү ажиллах төлөв ажиглагдаж байна вэ?
-Хөдөлмөрийн зах зээлд хувийн жин нь өсөж байгаа хүмүүс бол ахмад настнууд байна. Хүн ам зүйг харахад төрөлт багасаад, хүмүүс урт наслах магадлал руу орсон гэсэн үг. Тэгэхээр өнөөдрийн ажлын байрны хомсдол үүсэж байгаа нь цаашдаа бүр хүндэрнэ. Тэгэхээр ахмад настнууд буюу тэтгэвэрт гарсан хүмүүсийг хөдөлмөрийн зах зээлд нэн тэргүүнд оруулж ирэх асуудал гарч байна. Дараагийнх нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ажлын байран дээр гаргах. Хөгжлийн бэрхшээлтэй 150 орчим мянган иргэд байгаа гэсэн тоо байна. Тэдний хэд нь хөдөлмөр эрхэлж байгаа вэ гэдгийг би тодорхой хэлж чадахгүй байна. 14-18 насны иргэд, хөдөлмөрийн тухай хуулиараа ажил хийх чадамж үүсэж байдаг. Тэгэхээр эдгээр иргэд рүү чиглэсэн хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлого зайлшгүй хэрэгтэй гэж харагдаж байна.

–Ахмад настнууд дийлэнхдээ ажиллах төлөвтэй байна гэж та сая хэллээ. Одоо яг байгууллагуудад тулгамдаж буй асуудал бол ахмад ажилтан, шинэ ажилчдын харилцаа, үл ойлголцлын асуудал байна. Энэ асуудлыг таны өнцгөөс юу гэж харж байна вэ? Нэг байгууллагад ажиллаж буй ахмад, залуу ажилчдын харилцааны асуудал хүний нөөцийн хомсдол үүсэхэд нөлөөлж байна уу?
-Би үүнийг шууд нөлөөлж байгаа гэж үзэхгүй. Байгууллага гэдэг бол маш олон үзэл бодол, маш олон ертөнцүүдийн нэгдэл. Жишээ нь зөвхөн хар өнгөнд дуртай, эсвэл цагаан өнгөнд дуртай хүмүүс ажилладаггүй. Яг үүнтэй адилхан насны хувьд ч гэсэн ялгаатай хүмүүс ажиллаж байж, тэр байгууллага бүтээмжтэй зөв оршдог. Баахан залуу хүмүүсийн бүтээмж, уур амьсгал ямар байх уу? Эсвэл баахан настай хүмүүс. Тэгэхээр нас насны төлөөллүүд байгууллага дээр зэрэгцэн оршиж байж байгууллага урагшлах, оршин тогтнох зөв чиглэл гарч ирнэ. Тэгэхээр энэ насны ялгаа хүний нөөц хомсдолын асуудалд нөлөөлөх нь бага болов уу гэж харж байна.

–Нэг талдаа таны ярьж байгаа зөв байх. Гэтэл орчин үеийн залуучуудын ажлаас гарч байгаа шалтгааныг сонсохоор яах аргагүй насны зөрүүтэй байдлаас болж үл ойлголцдог, тэгээд шуламтай байгууллагад ажиллахгүй гээд гарсан гэдэг.
-Би үүнийг хүний биологийн настай холбохгүй байгаа. Хүнд хоёр нас байна. Нэгдүгээрт нь биологийн нас. Хоёрдугаарт нь сэтгэлзүйн нас. 60 гарсан, тэтгэвэртээ суух нас нь болсон хэдий ч залуу үетэйгээ сэтгэлгээгээ өөрчлөөд , хамтарч ажиллаж байгаа хүмүүс, байгууллагууд зөндөө байдаг. Яг одоогийн залуучуудтайгаа хамтарч чаддаг. Ямар өөрчлөлт орж байгааг мэдэрч чаддаг. Тэр өөрчлөлтөд өөрийгөө нийцүүлж чаддаг хүмүүс байна.
Гэтэл 30,40 настай магадгүй 20 гаран насны боловч сэтгэлзүйн нас нь хөгширсөн хүмүүс ч зөндөө байна. Тэгэхээр энэ чинь биологийн наснаас илүү сэтгэлзүйн нас ямар байгааг харуулж байгаа юм. Өнөөдөр залуусын ажиллахад саад болоод байгаа насны зөрүү бол биологийн нас бус сэтгэлзүйн нас. Тэгэхээр сэтгэлзүйн насан дээр байгууллагууд ажилламаар байгаа юм.

–Ажлын байранд гардаг энэ олон асуудалд хэрхэн дасан зохицож, ажиллах ёстой юм бол?
-Байгалийн шинжлэх ухааны томоохон төлөөлөгч Ч.Дарвины нэг онол байдаг. Байгалийн шалгарлаар ямар амьтад амьд үлдсэн бэ? гэхээр орчинтойгоо дасан зохицож чадсан жижиг амьтад л амьд үлдсэн гэж. Тэгэхээр хүчтэй мэдлэгтэй, чадалтай хүмүүс яг одоогийн өөрчлөлтийн нийгэмд чухал биш. Өнөөдөр, маргааш ирж байгаа өөрчлөлтийг авч чаддаг, тэрэнтэйгээ дасан зохицох чадвартай хүмүүс л байгууллагад зөв соёл, өндөр бүтээмж, гүйцэтгэлийг бий болгоно.

–Ажилтанд, байгууллагад тулгардаг бас нэг асуудал бол цалин. Ер нь энэ цалин хөлсний асуудлыг байгууллагууд яаж зохицуулах ёстой юм бол?
-Хүмүүсийн байгууллагад тогтвортой ажиллахад мөн ажлаас гарахад нөлөөлдөг хоёр хүчин зүйл бий. Нэг нь материаллаг буюу цалин хөлс, гоё оффис хангамж. Хоёрт нь материаллаг бус буюу хамт олны уур амьсгал, удирдах ажилтны харилцаа хандлага багтдаг. Цалингийн систем залуу ажиллах хүчний хувьд нөлөөлдөг зүйл мөн үү гэвэл мөн. Энэ чухал асуудал байхгүй юу? Хамт олны уур амьсгал гоё, удирдлага нь гоё дэмжээд байдаг цалин нь бага байгаа бол яах юм бэ тийм ээ?. Тэр хүний анхдагч хэрэгцээ хангагдаагүй юм чинь, хангаж чадах байгууллага руу явна шүү дээ

Байгууллагууд ихэнхдээ сарын цалингийн системээр яваад байна. Жишээ нь: өглөө 8 цагт ирээд орой 5 цагт буулаа таслаагүй, хоцроогүй гээд мөнгө өгөөд байна. Гэтэл энэ нь ажлын цагтаа ирснийг үнэлж байгаа болохоос тэр 8 цагт юу хийсэн бэ гэдгийг тодорхойлох боломжгүй байгаа юм л даа.

Цаашид энэ цалингийн систем цаганд бус хийсэн бүтээсэнд тулгуурладаг систем рүү явж байгаа. Магадгүй 8 цагт хий гээд өгсөн ажлыг 2 цагт амжуулчихдаг хүн байж болно. Тэгвэл тэр хүнийг заавал 8 цаг тэнд суулгах хэрэггүй байхгүй юу. Эсвэл тийм чадвартай хүмүүст хүссэн цалинг нь өгч чадахгүй байгаа бол үлдсэн 6 цагт өөр орлого олох эх үүсвэрийг гаргаж өгөх ёстой. Залуучууд өндөр цалин хүсээд байна гэж сошиалд бичээд байна. Үгүй. Тэдэнтэй уулзаад ярилцахаар өндөр цалин бус шударга цалинг хүсээд байна.

–Одоо ихэнх газар туршлага шаарддаг болсон. Төгсөөд мэргэжлээрээ ажиллая, гоё газар оръё гэхээр 1 жил, 3 жилээс дээш ажилласан туршлагатай хүн авна гэдэг.
-Уг нь нарийн мэргэжил л биш бол туршлага шаардлагагүй байхгүй юу? Үнэхээр нарийн мэргэжлийн эмч, инженер бол туршлага шаардахаас аргагүй. Гэтэл ерөнхий чиглэлээрээ, туулж өнгөрүүлдэг технологи хөгжихийн хэрээр суралцаж яваа залуучууд зөндөө ирж байна. Гэтэл тэрийг 1 жил ч ажиллаагүй, туршлагагүй гэж тооцох боломжгүй. Тэгэхээр туршлага гэдгийг туулж өнгөрүүлсэн цаг хугацаа бус, тэр хүний мэдлэг дээр тулгуурлаж гаргаж ирэх хэрэгтэй гэж бодоод байгаа.

–Аливаа нэг байгууллага, гарын таван хуруу шиг байх ёстой гэдэг. Энэ тал дээр таны бодол ямар байдаг вэ?
-Байгууллагад гарын таван хуруу шиг ялгаатай хүмүүс цуглаж байж бүтээмж гарч ирнэ. Жишээ нь урлагаар аваад үзэхэд, бүгд бүжиглэдэг хүн цуглаад, одоо хэдүүлээ дуулна гэвэл дуу гарч чадахгүй. Тэгэхээр байгууллага гэдэг бол ялгаатай хүмүүсийн нэгдэл. Зарим байгууллага хүмүүсээс ижилхэн зүйлс шаардаад байдаг. Тэр гүйж байхад, чи яагаад суугаад байдаг юм гээд. Гэтэл тэр хүн сууж байгаад бүтээмж гаргадаг байж болно. Бүх хүнийг адилхан байх ёстой гэсэн шаардлага тавьж эхлэхээр байгууллагад, багт зөрчилдөөн үүсдэг. Байгууллага гэдэг бол нэгэн зорилгын төлөө алхаж, тэмүүлж байгаа, ялгаатай хүмүүсийн нэгдэл гэдгийг ахин хэлье.

Баярлалаа