<p><em>Долоо хоног бүрийн лхагва гарагт үзэгчдэд хүрдэг “Лхагвын тойм” нэвтрүүлгийн ээлжит дугаарт Эрүүл мэндийн сайд Ж.Чинбүрэн оролцлоо. Тэрбээр Турк Улсад томилолттой яваа учраас энэ удаагийн ярилцлагаа онлайнаар хийж, эрүүл мэндийн салбарын өнөөгийн нөхцөл байдал, ханиад, томуугаас шалтгаалсан эмнэлгийн ачаалал зэрэг цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.</em></p> <p><strong>-Та Туркэд ямар ажлаар яваа юм бэ. Эрүүл мэндийн салбарт үүсээд байгаа нөхцөл байдлын мэдээллийг бүрэн татаж авч чадаж байна уу?</strong></p> <p>-Турк Улсын Эрүүл мэндийн сайдын урилгаар ирсэн. Та бүхэн санаж байгаа бол өнгөрсөн оны эхээр Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх Турк Улсад ирж, Эрдоган Ерөнхийлөгчтэй уулзалт хийсэн. Үүнтэй холбоотойгоор хоёр улсын Эрүүл мэндийн яам хамтын ажиллагаагаа өргөжүүлж байгаа. Кемал Мемишоглу сайд өнгөрсөн есдүгээр сард Монгол Улсад айлчилсан. Энэ удаад бид эрүүл мэндийн салбарын 20 гаруй мянган ажилчдаа сургах чухал хэлэлцээрийг бид хийж байна. Мөн цахим технологид шилжүүлэх, ялангуяа эмийн цахим тогтолцоог Монгол Улсад нэвтрүүлэх тал дээр хамтарч ажиллах тал дээр ярилцана. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч айлчлалынхаа үеэр Хавдар судлалын шинэ эмнэлэг барих асуудлаар Эрдоган Ерөнхийлөгчид санал тавьсан байдаг. Энэ яриа хэлэлцээрийг үргэлжлүүлэхээр ярилцаж байна.</p> <p><strong>&#8220;Англи, Японд дэгдэж, одоо АНУ-д дэгдэх гээд байгаа томуу мутацилагдаад Монголд ороод ирчихсэн байгаа нь тодорхой болсон&#8221;</strong></p> <p><strong>-Ханиад, томуу, эмнэлгийн ачаалал гэдэг асуудал жил бүр л яригддаг. Яг энэ цаг мөчид иргэдийн бухимдал дээд цэгтээ хүрсэн байна. Хамгийн гол нь үүний цаана хүүхдүүд маш ихээр хохирдог. Яг одоогийн байдлаар Эрүүл мэндийн яамнаас авч хэрэгжүүлж байгаа бодлого ямар байна. Нөхцөл байдлыг үнэлж, дүгнэсэн үү?</strong></p> <p>-Жил бүр л болдог учраас ийм асуудал үүссэний дараа биш угтуулж ажиллаж чаддаг байх хэрэгтэй байгаа юм. Тухайлбал, энэ Засгийн газар байгуулагдсан цагаасаа эхлээд улирлын шинж чанартай томуу, томуу төст өвчинд анхаарсан. Улаанбурхантай хавсарвал нөхцөл байдал сүйрлийн хэмжээнд очно гэдэг тооцоолол, эрсдлийн үнэлгээг хийгээд Улаанбурхантай тэмцэж эхэлснийг та бүхэн санаж байгаа байх. Тэр үед эрүүл мэндийн салбарынхан эрвийх дэрвийхээрээ ажиллаж, вакцинжуулалтыг хийгээд олон нийтэд онцгойлон анхааруулсан. Иргэд олон нийт ч хамтарч ажилласан. Энэ ч утгаараа бид баяр наадмын өмнө улаанбурханы өвчлөлийг 200 дахин бууруулж чадсан. Вакцинжуулалтын хамрагдалтыг 70 гаруй хувьд хүргэж, дээд хэмжээнд аваачиж чадсан. Томуу, томуу төст өвчний нөхцөл байдлын тухайд гэвэл 11 дүгээр сарын дунд үеэс өндөр идэвхжил гарна гэж бид тооцоолж байсан. Улмаар томуугийн эсрэг вакцинжуулалт урьд өмнө нь байгаагүй өндөр хэмжээнд хийгдэж, 99 хувьд хүрсэн учраас энэ хугацааг хойш нь татаж 12 дугаар сарын дундаас оргил үедээ хүрэх болгож хойш татаж чадсан. Мөн вакцинжуулалтад өндөр хувьтай хамрагдсан учраас томуугийн өвчлөлийн нөхцөл байдал өмнөх жилүүдээс давчихсан зүйл хараахан байхгүй. Улирлын чанартай томуу дэгдэлттэй байна. Бас нэг онцлог байгаа нь өнгөрсөн 2-3 жилийн хугацаанд А хүрээний томуугийн дэгдэлт дэлхий даяар бараг байгаагүй. Үүнтэй холбоотойгоор дархлааны ой санамж байхгүй болчихсон байна. Одоо дэгдээд байгаа А хүрээний N2 H3 гээд нэрлээд байгаа томуугийн мутаци зунаас хойш 7-8 удаа явагдсан байна. Манай эрүүл мэндийн салбар гайгүй хөгжчихсөн байгаа учраас тохиолдож байгаа вирусуудынхаа дараалал геномыг тоолдог болчихоод байна. Үүний ачаар олон зүйлүүдийг тодорхойлж чаддаг болсон. Энэ удаагийнх тодорхойлоход Англи, Японд дэгдэж, одоо АНУ-д дэгдэх гээд байгаа томуу мутацилагдаад Монголд ороод ирчихсэн байгаа нь тодорхой болсон. Бас нэг зүйл нь одоо дэгдээд байгаа томуугийн 30 орчим хувийг эзэлж байгаа синцитал вирус нь вакцингүй. Зарим нэг туршилтууд явагдаж байгаа боловч яг одоо дэлхий даяар хэрэглэхийг зөвшөөрсөн вакцин бол байхгүй гэсэн үг. Энэ вирус нь шууд уушгины гүн рүү орж хатгалгаа болгодог. Ялангуяа бага насны хүүхдүүдэд. Тэгэхээр ийм хоёр зүйлийг нөлөөлөл бидний урьдчилж бэлдэж байсан зүйлийн эсрэг нэлээн довтолгоо боллоо. Бид өнөөдөр цахимд шилжээд өдөр бүр хаана, хэдэн хүн томуу, томуу төст өвчнөөр өвдөж байгааг харуулдаг дашбоард системтэй болчихсон. Өнөө өглөө энэ системээс тоон мэдээлэл татаж харахад өвчлөлийн тоо хоёр дахин буурсан харагдаж байна. Энэ бол халдвар хамгааллаа сахиад, эрүүл мэндийн байгууллагуудаас өгч байгаа зөвлөмжүүдийг дагаж чадвал өвчлөлийг бууруулах боломжтой гэдгийг харуулж байгаа нэг том үзүүлэлт болов уу гэж бодож байна.</p> <p><strong>&#8220;Олон удаагийн мутацид орсон энэ К хэв шинж гарна гэдгийг бид үнэхээр тааж чадаагүй. Үнэнээ л хэлье&#8221;</strong></p> <p><strong>-Угтуулж арга хэмжээ авсан гэж байгаа боловч эмнэлгүүдийн хүлээн авах хүүхдээр дүүрч, ор олдохгүй, одоо бүр сургууль цэцэрлэгүүдийг цахимд шилжүүлж эхэллээ. Урьдчилан сэргийлэх, угтуулж арга хэмжээ авах гэдэг ажлууд хангалтгүй байсан юм биш үү?</strong></p> <p>-Засгийн газрын хуралдааны протоколуудыг харвал 2 долоо хоногийн өмнө томуу, томуу төст өвчний өвчлөлийн нөхцөл байдлын талаар танилцуулга хийж, 0-6 насны хүүхэд нь томуу, томуу төст өвчнөөр өвдсөн тохиолдолд цалинтай 5 хоногийн цалинтай чөлөө олгох шийдвэрийг гаргасан. Хувийн хэвшлийнхэнд уриалж, төрийн байгууллагуудад үүрэг өгсөн гэсэн үг. Энэ бол угтуулж хийсэн ажлуудын нэг хэсэг. Үүнээс гадна эм хангамж, өрхийн эмнэлгүүдийн ажиллах цагийн хуваарьт өөрчлөлт оруулах, хаана хаана ор дэлгэх гэх мэт бүх ажлуудыг тооцоолж, төлөвлөөд бэлдчихсэн байсан юм. Энэ болгон маань ажиллаад эхэлчихсэн байна. Сургууль, цэцэрлэгийн тухайд тохиолдол дээр тулгуурлаж, өнөөдөр яаж байна. Маргааш яах вэ гэдгээс хамаараад шийдвэр гараад явах ёстой юм. Шинжлэх ухаан хэдий хөгжсөн ч бүгдийг тааж мэдэх бол хэцүү. Өвчлөлийн нөхцөл байдал, тоо, тархалтыг нарийн тооцоолох амар биш. Ялангуяа бид нарийн тааж чадаагүй зүйл бол олон удаагийн мутацид орсон энэ К хэв шинж гарна гэдгийг бид үнэхээр тааж чадаагүй. Үнэнээ л хэлье. Энэ гэхдээ 30 хувийн асуудал. 60-70 хувьд нь вакцин хамгаалсан хэвээрээ байгаа. Би 11 дүгээр сарын эхээр ханиад томууны тохиолдлын тоо өмнөх 2, 3 жилийн өвчлөлөөс 1.5 дахин бага байгаа тоон мэдээллүүдийг хараад тайвшрах маягтай байсан. Гэтэл ийм мутаци гарч ирээд тохиолдлын тоо огцом нэмэгдчихсэн. Гэхдээ хуучин хэмжээнд очсон. Өмнө жилүүдээс ихэссэн юм биш. Бид 40 гаруй байгууллагатай хамтраад эрсдэлийн үнэлгээг хийсэн. Үнэлгээгээр идэвхжлийн зэрэглэл алаг цоог буюу 2 гэж гарсан. 3, 4 дээр очоогүй. 2 байгаа тохиолдолд халдвар хамгааллын дэглэм, олон нийтээр цуглах арга хэмжээг хязгаарлаад байх ёстой л гэсэн заавартай юм.</p> <p>Өөрөөр хэлбэл, шууд цэцэрлэг, сургуулийг хааж зогсоох түвшинд хүрээгүй гэсэн үг. Бидний тооцооллоор бол ирэх 12 дугаар сарын 15-нд өвчлөлийн нөхцөл байдал дээд цэгтээ хүрнэ гэж таамаглаад байгаа юм. Хэрэв дээд цэгтээ хүрээд илүү олон хүнийг хамраад эхлэх юм бол эрүүл мэндийн салбар болон хүүхдийн байгууллагуудад ачаалал асар их болох учраас Засгийн газрын хуралдаанд сурагчдын амралтыг 14 хоногоор наашлуулах санал орууулсан. Мэдээж Боловсролын сайд санал нэгдэхгүй байгаа. Ажил хаялт гээд 14 хоног ажил завсарлачихсан. Дахиад 14 хоногоор амралтыг наашлуулах нь боломжгүй гээд Засгийн газрын хуралдаан дээр нэлээн ширүүн маргаан болсон. Бидний зүгээс 12 дугаар сарын 15-нд оргил үедээ хүрэх учраас нэг ч гэсэн хүүхдийн амь нас, эрүүл мэндийг эрсдэлд оруулахгүй байх үүднээс эрсдэлээ бодоод байгаа юм. Салбарын судлаачид маань ч эртхэн карентин тогтоосон нь дээр шүү гэдэг зөвлөмжийг надад өгсөн. Боловсролын яам болон Эрүүл мэндийн яамны байр суурийг харгалзаж үзээд 12 дугаар сарын 1 хүртэл өвчлөлийн нөхцөл байдлыг харж, халдвар хамгааллын дэглэмээ сайтар баримтлах шийдэлд хүрсэн.</p> <p><strong>-Сүүлийн өдрүүдэд нөхцөл байдал хүнд байна. Та өнгөрсөн 10 дугаар сард энэ өвөл нэг ч хүүхэд коридорт гаргахгүй гэж мэдэгсэн. Эмнэлгийн орны нөхцөл байдал ямар байгаа вэ?</strong></p> <p>-Өнгөрсөн амралтын өдрүүдэд Ерөнхий сайдтай хамт эмнэлгүүдээр явж нөхцөл байдалтай танилцсан. Эмнэлгийн ачаалал огцом нэмэгдсэн байсан. Бид урьдчилж бэлдсэн байсан учраас ор дутаж байгаа асуудал байхгүй. Коридорт гарсан нэг ч хүүхэд байхгүй. Хүүхдүүдийг төвлөрсөн том зааланд оруулж, 24 цаг эмчийн хяналтад ажигладаг. Ажиглалтын дараа хэвтүүлэх шаардлага эсэхийг шийддэг гэсэн үг. Гэтэл үүнийг коридорт хэвтүүлж байна гэж буруу ойлгосон асуудал байгаа байх.</p> <p><strong>-12 дугаар сарын 15-н гэхэд оргил үедээ хүрэх тооцоолол гарна гэж та хэллээ. Үүнд бэлэн үү. Нөхцөл байдал бүр хүнд болно гэсэн үг. Ор хүрэлцэх үү?</strong></p> <p>-ХӨСҮТ-д 220 ор дэлгэсэн байна. Яармагийн эмнэлэг гэхэд ковид цар тахлын үед 1000 хүртэл ор дэлгэж байсан. Нөхцөл байдал хүндэрсэн ч ковидын хэмжээнд хүрэхгүй. Урьдчилж хангалттай бэлдсэн учраас орны асуудал үүсэхгүй гэж бодож байна.</p> <p><strong>-Эм үнэтэй, олдоц нь баг байна гэсэн бухимдал бас их байна?</strong></p> <p>-Эмийн хүрэлцээ хангамжийг хардаг цахим системтэй болчихсон байгаа. Эмийн сангуудад ямар эм ямар үнэтэй зарагдаж байгааг утаснаасаа шалгаад хамгийн хямд үнэтэй газрыг сонгож худалдан авалтаа хийх боломжтой болсон. Энэ мэтчилэн иргэддээ мэдээллийг ойртуулах, үнийг бууруулж, чанарыг сайжруулах бодлогуудыг явуулаад байгаа юм. Амьхандаа л хичээж байгаа.</p> <blockquote class="wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow"> <p><strong>&#8220;2026 онд бид вакцины худалдан авалтаа 300 биш 600 мянга болгоно&#8221;</strong></p> </blockquote> <p><strong>-Энэ асуудал шинэ зүйл биш. Жил бүрийн өвөл ийм асуудал үүсч, иргэдийг бухимдуулж, туйлдуулдаг. Ирэх жилүүдэд ийм бухимдал үүсгэхгүйн тулд Эрүүл мэндийн яам яг ямар бодлого барьж ажиллах юм бэ?</strong></p> <p>-Энэ жил бидний авч хэрэгжүүлсэн угтуулах арга хэмжээ оновчгүй байгаагүй гэдгийг онцолж хэлмээр байна. Тиймээс угтуулах арга хэмжээгээ үргэлжлүүлнэ. Тухайлбал, бид вакцины хамрагдалтыг 99 хувьд хүрнэ гэж хэзээ ч төсөөлж байгаагүй. Тэр ч утгаараа бид Монгол Улсын хэмжээнд 300 мянган тун вакцин авсан. 6 насны бүлгийг вакцинжуулаад дууссан. Өмнөх жилүүдэд 50 хувь нь үлдээд устгалд оруулдаг байсан. Энэ жил бүр онцгой хамрагдсан. 2026 онд бид вакцины худалдан авалтаа 300 биш 600 мянга болгоно. Зайлшгүй хийлгэх шаардлагатай 6 насны бүлгээс гадна вакцинжуулалтад хамрагдах хүсэлтэй хүн бүрийг хамруулна. Хоёрдугаарт, хичээл сургууль эхлэхээс эхлээд л маскаа зүүгээрэй гэдэг уриалгыг гаргаж, онцгой анхаарна. Маск 75 хувь хүртэл хамгаалдаг. Гуравдугаарт, дархлаажуулалт буюу эрүүл мэндийн витаминжуулалтаа сайн хийнэ. Эрүүл мэндийн салбарын хувьд эмийн хангамж, хүртээмжийг цахимаар хянадаг болоод хил гаалиар орж ирж байгаа нөөцөө хүртэл хянадаг болсон гэх мэтчилэн олон ажлуудыг хийж байна. Улирлын чанартай өвчлөл учраас огт гарахгүй гэсэн ойлголт байхгүй. Гарна. Бид угтуулж авах ёстой арга хэмжээнүүдийг бүгдийг нь авна.</p> <p><strong>-Дараагийн ярих нэг чухал сэдэв бол эрүүл мэндийн салбарын төсвийн асуудал. 2026 оны төсөвт Эрүүл мэндийн яамны төсөв ямархуу байдалтай сууж чадав. 1.9 их наяд болсон байсан. Энэ нэмэгдэл эмч, ажилтнуудын цалингийн нэмэгдэл үү?</strong></p> <p>-Бид төсөв дээр нэг том шинэчлэл хийж байгаа. Олон нийтийг хамарсан өвчинд зарцуулах төсвийг Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас санхүүжүүлэхгүй. Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламжийн чиглэлд төсөв нь суугдаж, даатгалын сангаас тусдаа бэлэн төсөвтэй байх ёстой. Тухайлбал, Ерөнхий сайд томуу, томуу төст өвчинтэй холбоотойгоор 1 тэрбум төгрөгийг Засгийн газрын нөөц сангаас зарцуулах эрхийг сая олгосон. Вакцины төсөв бас хангалттай байгаа. Тэгэхээр томуу, томуу төст өвчний сэдэвтэй уялдуулж, ярих юм бол санхүүжилтийн хувьд асуудал байхгүй. 2026 оны төсвийг онцгойлон ярья гэвэл эрүүл мэндийн салбарын эмч, ажилтнуудын цалинг 75 хувь нэмэгдүүлэхээр болсон. Гэхдээ үе шаттайгаар. 2026 оны нэгдүгээр сарын 1-нээс 30 хувь нэмнэ. Үүнтэй холбоотойгоор 187 тэрбум төгрөг төсөвт нэмэлтээр суусан. Бидний өмнө гаргадаг байсан нэг том алдаа нь Засгийн газраас цалин нэм гэж үүрэг өгөөд даатгалын санд хаячихдаг байсан. Энэ нь даатгалын санд асар их ачаалал өгөөд зөвхөн цалингийн сан болчих гээд байдаг байсан. Харин энэ жил бид тодорхой мөнгө тавьж чадлаа. Хоёрдугаарт, бид Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн хяналтыг илүү сайжруулж, санхүүгийн сахилга батыг нэмэгдүүлж, шаардлагагүй зардлуудыг бууруулах байдлаар эрүүл мэндийн салбарынхаа ажилчдын цалинг үе шаттайгаар нэмж, 2027 он гэхэд 3.5 сая төгрөгт хүргэх том зорилтыг Засгийн газрын тэмдэглэлд бичиж үлдээсэн. Мөн Ерөнхий сайд Г.Занданшатар 2027 оныг Эрүүл мэндийг дэмжих жил болгохоо Засгийн газрын тэмдэглэлд бичсэн. Энэ бүхний үр дүнд 2027 он гэхэд Эрүүл мэндийн санхүүжилтийн тогтолцоо ДНБ-ийнхээ 5 хувь руу очих гэсэн том зорилгыг биелүүлэх гэж байгаа том алхам.</p> <blockquote class="wp-block-quote is-layout-flow wp-block-quote-is-layout-flow"> <p><strong>&#8220;2028 онд түргэний машин очих цэгтээ хурдан хүрдэг болно. Ингэснээр үхэх битгий хэл тахир дутуу болохгүй&#8221;</strong></p> </blockquote> <p><strong>-2027 оныг Эрүүл мэндийг дэмжих жил болгохтой холбоотойгоор танай яамны хийж хэрэгжүүлэх хамгийн том бодлогын ажил нь яг юм байна вэ?</strong></p> <p>-2027 оныг Эрүүл мэндийг дэмжих жил болгохтой холбоотойгоор 2026 онд бэлтгэл ажлууд хийгдэнэ. Бидэнд нэг жилийн хугацаа байна. Тухайлбал, хууль эрхзүйн орчинд ямар өөрчлөлтүүд хийж байж, Эрүүл мэндийн даатгалын сан биеэ даах вэ. Яаж тогтолцоо нь хяналттай зөв болох юм гэдэг ажлын хэсэг байгуулаад ажиллана. Эмийн чанартай холбоотой ажлууд хийгдэж байна. Нэгдсэн худалдан авалт хийж чанартай эмийг боломжийн үнээр оруулж ирэх тогтолцоогоо батжуулж, бэхжүүлэх энэ ажлууд явагдана. Хүний нөөцийн тухайд цалингийн нэмэгдлийн асуудлыг би сая тодорхой тайлбарласан. Мөн Монгол Улсын энэ өргөн уудам нутагт нэгж болгон эмчтэй, сувилагчийн хүрэлцээтэй байх бодлогоо бид 2026 онд тодорхойлж гаргана. Дараагийн асуудал бол ор санхүүжүүлдэг тогтолцоо биш чанартай тусламж үйлчилгээг санхүүжүүлдэг ийм тогтолцоо руу шилжиж байгаа.</p> <p>Монгол Улсад байдаг орны тоо дэлхийн дунджаас их. Чанартай юу гээд задлаад үзэхээр хэцүү. Эрчимт эмчилгээний ор хэд байгаа юм. Хүнд хүмүүсийг эмчилдэг ор, хажууд нь дагалдах багаж, тоног төхөөрөмжүүд, тэрийг хийж чаддаг баг нь 21 аймагт байна уу гэвэл үгүй. Тиймээс бид зарчмын зөрүүтэй том өөрчлөлт хийх гэж байна.</p> <p><em>Бид өнөөдөр нийт нас баралтын 3-ны нэгийг алдаж байна. Хэрвээ түргэн тусламж түргэн очоод, замдаа амилуулах эмчилгээг нь зөв хийж, эрчимт эмчилгээнд бөглөрсөн судсыг нь нээж, задарсан судсыг нь хааж чадах юм бол жилд нас барж байгаа 18 мянган хүний 6 мянган хүний ам насыг аврах боломжтой гэж үздэг. Энэ тогтолцоог хийх бэлтгэл ажил эхэлчихсэн байгаа.</em></p> <p>2028 он гэхэд Монгол орон даяар түргэн тусламж түргэн хүрдэг, түргэн тусламжийн машин бүр нь интернэттэй. Өвчтөнийг тээвэрлэж байхдаа мэргэжлийн багаас видео зөвлөгөө авдаг. Шаардлагатай арга хэмжээг түргэн тусламжийн машин дотроо цаг алдалгүй өгдөг. Тухайн хүнийг хүлээж авах эмнэлэг нь урьдчилаад бэлдчихсэн байдаг ийм тогтолцоонд хүрнэ. Ийм болж чадвал үхэх битгий хэл бүр тахир дутуу болохгүй. Энэ мэтчилэн бүтцийн том шинэчлэлийг хийж байгаа. Үүнд зориулаад 800 тэрбум төгрөгийг УИХ соёрхон баталчихсан. Одоо ажил эхэлчихсэн явж байгаа.</p> <p><strong>-Эрүүл мэндийн салбар гүйцэтгэлээрээ санхүүждэг болоод арай өөр түвшинд очлоо гээд бид бүхэн ярьж байсан. Гэтэл одоо 1 хүн нэг сарын дотор 120 саяын эмчилгээ хийлгэсэн байна гэх мэт алдаа завхралууд бас гарч байгааг ЗГХЭГ-ын даргаар ажиллаж байсан С.Бямбацогт мэдээлсэн. Энийг яах ёстой вэ. Энэ асуудал дээр шалгалтын ажил явагдсан уу?</strong></p> <p>-Олон шалгалт хийгдсэн. Саяын хэлдэг тоо баримт бол Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газраас хийсэн шалгалтын явцад гарсан ноцтой зөрчил. Эмнэлэгт 340 хоног үзүүлээд явсан гэсэн үг байна шүү дээ. Үүнээс гадна нэг хүн олон давтан эмчилгээ үйлчилгээ авчихсан байх жишээний. Энэ бол хяналтын тогтолцоог чанартай гүйцэтгэлтэйгээ уяж чадаагүй том алдаа. Шинэчлэл нь өөрөө буруу байгаагүй ч хянадаг байх ёстой. Сар бүр 2.3 сая гаруй нэхэмжлэх ирдэг. Бид ийм хүмүүсийг ингэж эмчиллээ мөнгөө өг гээд нэхэмжилдэг. Түүний ердөө 3 хүрэхгүй хувийг л хянаж чадаж байгаа. Хянаад гэмт хэргийн шинжтэй 780 зөрчил илрүүлсэн ч хариуцлага тооцоогүй. Хариуцлага тооцохгүй бол шалгаж яадаг юм. Энэ нь тухайн асуудлыг өөгшүүлээд байгаа юм.</p> <p><strong>-Ийм байж даатгалын сангийн мөнгө хүрэлцээгүй байна гээд байгаа нь арай л дэндүү утгагүй зүйл юм биш үү?</strong></p> <p>-Тийм. Бодлогын хувьд нэлээн том өөрчлөлтүүдийг хийхээр ажиллаж байгаа. Даатгалын үндэсний зөвлөлөөс санхүүгийнхээ хяналтыг илүү сайн тавьдаг тогтолцоогоо хийх гээд хичээж байна. Хуулинд нэмэлт өөрчлөлтүүд оруулах гээд ажиллаж байна.</p> <p><strong>&#8220;Т.Мөнхсайхан надад харин ч баярлах ёстой&#8221;</strong></p> <p><strong>-Зарим нэг томилгоотой холбоотой асуудлыг бас ярихгүй өнгөрч болохгүй байх. Бидний өмнөх ярилцлага дээр ярьж байсан Н.Эрдэнэхүү эмчтэй холбоотой асуудал бас дахиад яригдаж байна. Нэг талдаа хууль зөрчсөн байна гэдэг шийдвэр гарсан. Нөгөө талд нь өмнөх нь сайд нь гарч ирээд эрүүл мэндийн салбарын нэр хүнийг унагааж байна гээд ярьж байсан?</strong></p> <p>-Төрийн ажил хийж байгаа хүмүүс тодорхой хэмжээний дархлаатай байх ёстой. Хэн дуртай, хэн нэгэн сайд нь гарч ирээд халаад сэлгээнд байдаг юм биш. Энэ бол хөдөлмөрийн хуулиараа зохицуулагддаг байх ёстой. Т.Мөнхсайхан гишүүн АТГ-т өгсөн гээд байгаа юм. Би Н.Эрдэнэхүү гэдэг хүнийг ажилд нь авч үлдэх гээд байгаа зүйл огт байхгүй. Шүүхийн шийдвэр гарсан ч Н.Эрдэнэхүү захирал өөрөө ХСҮТ-ийн захирлаар ажиллахгүй гэсэн. Би ч авахгүй гэж байгаа юм. Шүүхийн шийдвэр гарсан учраас эхний ээлжинд цалин, НДШ-ийг нь нөхөн олгоод, дараа нь буруутай этгээдээр нөхөн төлүүлнэ. Одоогоор нийт 19 сая төгрөгийн асуудал яригдаж байгаа. Маргаан үргэлжлээд явбал 3 жил болно. Энэ мөнгө 190 сая болж нэмэгдэнэ. Энэ мөнгийг эхлээд татвар төлөгчдийн мөнгөнөөс төлөөд дараа нь Т.Мөнхсайхан гэдэг хүн өөрөө төлөх болно. Харин надад баярлалаа гэж хэлэх ёстой юм биш үү. Алдааг нь засаад 19 сая төгрөгөөр зогсож байгаад.</p> <p>ЭМЯ энэ хуулийн маргаанд ялагдах нь тодорхой байгаа. Нэгдүгээрт, Т.Мөнхсайхан сайд байхдаа гаргасан тушаал дотор &#8220;Хөдөлмөрийн хуулийг дуусгавар болголоо&#8221; гэж байгаа юм. Гэтэл 2019 онд түр томилохдоо хөдөлмөрийн гэрээ хийгдээгүй байсан. Хөдөлмөрийн гэрээгээр харилцаа үүсээгүй зүйлийг байхгүй болгоно гэдэг нь юу гэсэн үг вэ.</p> <p>Хоёрдугаарт, &#8220;Шүүхээр ороогүй байхад давуу байдал үүсгэлээ&#8221; гээд байгаа. Уучлаарай. Анхан шатны шүүхийн захирамж гарчихсан байгаа. Шүүхийн шийдвэр, захирамж хоёр ижил хүчин төгөлдөр. Хялбаршуулсан байдлаар бид асуудлыг шийдсэн. Дээрээс нь сонсгол хийгээгүй. Бүх юм хуулиараа зохицуулагдана.</p> <p>Гуравдугаарт, худалдан авах үйл ажиллагаа ноцтой зөрчил гаргасан гэж байгаа. Худалдан авах ажиллагааг ХСҮТ, Н.Эрдэнэхүү гэдэг хүн зохион байгуулаагүй. Худалдан авах ажиллагааны газар зохион байгуулсан. Тэнд ямар багаж, тоног төхөөрөмж хэрэгтэй байгааг л албан бичгээр явуулсан. Харамсалтай нь тендерээ зарлаж чадахгүй байж байгаад 60 тэрбум төгрөг хураалгачихсан. 60 тэрбум гэдэг их мөнгө. Энэ мөнгөөр аймаг дүүргийн эмнэлгүүдэд шаардлагатай байсан дунд өртөгтэй тоног төхөөрөмжүүдийг авах ёстой байсан юм байна билээ.</p> <p><strong>-Эмч, эмнэлгийн ажилчдын цалингийн 15 хувийн нэмэгдэл ирэх оны нэгдүгээр сарын төсөвт суучихсан байгаа юм байна билээ. Үлдэгдэл нь ЭМДС дээр очих ёстой юу. 75 хувийн нэмэгдэл үе шаттайгаар яаж хийгдэх вэ?</strong></p> <p>-Төсөвт бодитой орсон нь 15 хувь. 2025 оны даатгалын санхүүжилтийг хэрхэн зарцуулсан талаар товчхон мэдээлэл өгье. 2025 онд Эрүүл мэндийн сайд Т.Мөнхсайхан асан 2024 оны гүйцэтгэлтэй холбоотой 316 тэрбум төгрөгийн өрийг 2025 оны зарцуулах ёстой мөнгөнөөсөө төлчихсөн юм. Нийтдээ 2,2 их наяд төгрөгийн төсөвтэй байсан даатгалын сан 1.9 их наядаар одоо ажиллаж байгаа. Тэгэхээр бид санхүүгийн сахилга баттай байгаад энэ өрийг үүсгэхгүй байхад бидэнд ахиад 300 тэрбум төгрөг байна гэсэн үг. Одоо 2026 онд эрүүл мэндийн даатгалд зарцуулах мөнгө нь бараг 2.4 их наят төгрөг болчихсон байгаа. Хэрвээ бид хойд хормойноосоо урд хормойгоор нөхдөг байдлыг халчих юм бол ахиад 300 тэрбум төгрөг. Нийтдээ 500 гаруй тэрбум төгрөг байгаа. Энэ мөнгөөр эмч, ажилчдынхаа цалинг нэмэх нэг бодол байна. Үүнээс гадна санхүүгийн сахилга батаа улам сайжруулаад хэрэггүй зардлуудыг танана. Ганцхан тоо хэлье. Хүний эрүүл мэндэд онц шаардлагатай биш биологийн нэмэлт бүтээгдэхүүнд 20 тэрбум төгрөг жил бүр зарцуулж байна. Энэ бол оновчгүй. Нэг талаараа хулгай гэж хэлж болно. Энэ байдлуудыг зогсоож, сахилга баттай байж чадвал даатгалын сангаа зөв зарцуулах боломж бүрдэнэ.</p> <p><strong>-СЭМҮТ-ийн захиралтай холбоотой асуудлыг та хөндөж гаргаж ирсэн. Энэ асуудал юу болсон юм бол?</strong></p> <p>-СЭМҮТ-ийн үйл ажиллагаатай холбоотой илэрсэн зөрчлүүдийн ганцхан жишээг хэлье. Олон зүйл бий. Сарын дараа хугацаан дуусах сэтгэцэд нөлөөт эмийг 2,4 тэрбум төгрөгөөр худалдаж авсан байгаа юм. Энэ чинь бага мөнгө биш. Дээрээс нь цалингаа тавьж чадахгүй. Эмнэлгийн дотоод орчин засвар хийгээгүй. Хүнд өвчтөнүүдийн тасаг нь яг шорон шиг. 50 хүн дундаа нэг бие засах өрөөтэй. Нүүрс түлдэг хэвээрээ. Өвөөлжилтийн бэлтгэл ажил юу ч хийгдээгүй. Ийм байхад яаж тэр хүн сарын дараа хугацаа нь дуусах эмийг 2.4 тэрбумбаар авч чадаж байна вэ. Ийм сэтгэлгүй дарга нар эрүүл мэндийн салбарт хэрэггүй. Ийм хүмүүстэй хамтарч ажиллахгүй. Би Эрүүл мэндийн сайд болохоос хэсэг бүлэг хүмүүсийг дэмждэг сайд биш.</p> <p><strong>-Бидний ярилцах цаг энэ хүрээд дуусч байна. Бидний урилгыг хүлээн авч ярилцсанд баярлалаа.</strong></p>