Монгол Улс 14-өөс доош насны хүүхдийг хүчирхийлбэл Эрүүгийн хуулиар 12-25 жил, цаашлаад бүх насаар нь хорих ял эдлүүлдэг. Ийм хууль байсаар байхад бага насны хүүхэд хүчиндэх гэмт хэрэг гарсаар байгаа нь хачирхалтай. Ер нь хүүхэд ямар буруутай гэж ийм гэмт хэргийн хохирогч болоод байна вэ?
Хохирогчдын 50 хувийг 14-өөс доош насны хүүхдүүд эзэлж байгаа нь анхаарах ёстой асуудал юм. Аав ээж, ах эгч нартаа эрхэлж, хүсэл мөрөөдлөөр жигүүрлэж явах ёстой хүүхдүүд өнөөдөр хэн нэгний гаж хүслийн золиос болж, бүх насаараа хар дарам дурсамжтай үлдэж буй нь харамсалтай.
Хүчиндсэн этгээд ялаа аваад явах ч хохирогч хүүхэд насан туршдаа ялаа эдлээд үлддэг. Бодит байдал хохирогч хүүхдүүд хохирлоо нөхөн төлүүлж чаддаггүй, гэмт хэрэгтэн учруулсан хохирлоо мөнгөн хэлбэрээр барагдуулсан ч хүүхдүүд өөрсдөдөө зарцуулж чаддаггүй байна.
ХЭҮК 2023 онд шүүхийн шийдвэрлэсэн 40 хавтаст хэрэгт дүн шинжилгээ хийхэд 17 хэрэгт хохирогч тал хохирлоо нэхэмжилсэн байв. 10 хэрэгт хууль ёсны төлөөлөгч нь, 7 хэрэгт өмгөөлөгч нь хохирлоо барагдуулахаар шүүхэд нэхэмжлэл гаргажээ. 18 хэрэгт хохирогч нь сэтгэцэд учирсан хохирлын төлбөр нэхэмжлээгүй байна. Энэ нь хүүхдийн хууль ёсны төлөөлөгч, өмгөөлөгч, асран хамгаалагч нар хохирлоо барагдуулах хүсэл гаргаагүй, хүүхдийн эрхийг бүрэн дүүрэн хамгаалж чадахгүй байна гэсэн үг юм.
5 хэрэгт сэтгэл санааны хохирол гэж 7.8 сая, 7.144.500, 5 сая, 3.360.000 төгрөг гаргуулахаар шүүх шийдвэрлэсэн бол сэтгэл заслын үйлчилгээнд хамрагдах зардалд 1.120.000 төгрөг олгуулахаар шийдвэрлэжээ.
Шүүхээр шийдвэрлэгдсэн эл 5 хэрэгт 1.1 саяас 7.8 сая төгрөгийн нөхөн олговор олгосон байна. Гэтэл уг мөнгийг эцэг, эх нь аваад, амьдрал ахуйдаа хэрэглэчихдэг аж. Хүүхдийнхээ сэтгэл санааг засах, эмчлэхэд уг мөнгийг зарцуулдаггүй байх юм. Өөрөөр хэлбэл: Хүүхдийнхээ сэтгэл санаанд биш, ирээдүйд биш, гурил будаа, архи тамхинд анхаардаг аж. Энэ бол монголчуудын ухамсар, амьдрал маш дорой болсныг илтгэнэ. Иймд хохирогч хүүхдэд олгосон нөхөн олговрыг хэзээ, юунд, хэрхэн зарцуулахыг хуулиар тодорхой зааж өгөх хэрэгтэй болжээ. Эсвэл эцэг эхэд нь биш мэргэжлийн эмч, сэтгэлзүйчид төлбөрийг нь өгч, эмчийн үзлэгт хамруулан, шаардлагатай эмчилгээ хийлгэж болно. Сэтгэлзүйчээр зөвлөгөө өгүүлэх нь бас чухал. Ийм байдлаар хохирогч хүүхдийн сэтгэл санаа, эрүүл мэндэд анхаарах нь чухал байна.
ХЭҮК-ын гишүүн Ж.Хунан: Хүчингийн гэмт хэргийн хохирогч хүүхдүүд хохирлоо бүрэн шийдүүлж чаддаггүй. Насанд хүрээгүй хохирогч хүүхдийн хохирлыг заавал төлдөг болох саналыг ХЭҮК гаргаад байна. Хохирлын асуудлыг одоогийн хуулиар гэм буруутай этгээдээс гаргуулах байдлаар шийдээд байгаа. Үүнийг бид өөрчлөөд, шаардлагатай бол хохирлын нөхөн төлбөрийг улсаас яаралтай гаргадаг болох хэрэгтэй. Дараа нь улс өөрөө гэм буруутай этгээдээр хохирлоо нөхөн төлүүлэх ёстой. Ийм зохицуулалтыг хуульд тусгах санал гаргана. ХЗДХЯ-нд тусгай сан байдаг. Бага насны хүүхдийн сэтгэл санааны хохирлыг уг сангаас гаргуулах зохицуулалт байхгүй учраас тэндээс шийддэггүй.
Хүчиндэх гэмт хэргийн улмаас сүүлийн 5 жилд:
- 10-14 насны 313 хүүхэд үр хөндүүлсэн, хүүхэд төрүүлсэн.
- 15-19 насны 14.828 хүүхэд үр хөндүүлсэн, хүүхэд төрүүлсэн.
- Хүчиндэх гэмт хэргийн улмаас 2024 онд:
- 10-14 насны 23 хүүхэд үр хөндүүлж, 69 хүүхэд хүүхэд төрүүлжээ.
- 15-19 насны 1954 хүүхэд үр хөндүүлж, 568 хүүхэд хүүхэд төрүүлжээ.
Хүүхэд хүчиндэх гэмт хэргийг ихэвчлэн үл таних хүмүүс үйлддэг. Гэвч хойт эцэг, хамаатан, төрсөн эцэг зэрэг итгэж болох ойр дотно хүмүүс нь асарч хамгаалах ёстой хүүхдээ хүчиндэж байгаа нь жигшүүртэй. Бага насны хүүхэд хүчиндсэн гэмт хэрэгтнүүдийн олонх нь тодорхой ажилгүй хүмүүс гэх судалгааг Хүний эрхийн үндэсний комисс гаргажээ. Ажилгүй хүмүүсийн араас малчин, хувиараа бизнес эрхэлдэг хүмүүс орж байна. Энэ нь нийгэм, эдийн засгийн нөхцөл байдал, хүн амын ажилгүйдэл, ядууралтай шууд хамааралтайг үүнээс харж болохоор байна.
Хохирогч хүүхдүүд өмгөөллийн туслалцаа авч чаддаггүй
ХҮЭК-ын гишүүн Ж.Хунан: Өмгөөлөгч томилох хуулийн зохицуулалт нь хүүхдэд ээлтэй биш, хүүхдийн эрхийг хангахад чиглэсэн биш байна. Жишээ нь: 7 настай хүүхдээс мөрдөгч “Мэдүүлгээ өмгөөлөгчтэй өгөх үү” гэж асуухад хүүхэд “Надад өмгөөлөгч байхгүй” гэж хариулсан. Мөрдөгч хууль ёсны төлөөлөгч буюу ээжээс нь “Охиныхоо мэдүүлэгт өмгөөлөгч байлцуулж өгүүлэх үү” гэж асуухад ээж нь “Байлцуулахгүй” гэж хэлээд, өмгөөлөгчгүйгээр мэдүүлэг өгүүлсэн байдаг.
Хүүхэд ийм үед эцэг эх, асран хамгаалагчийнхаа дарамтанд орох магадлалтай. Ямар ч тохиолдолд хүүхдээс мэдүүлэг авахад өмгөөлөгч байлцах, хууль ёсны төлөөлөгч хамт байж хүүхдийн эрх зөрчигдөхөөс хамгаалах шаардлага зайлшгүй гарч байна.
ХҮЭК 2023 онд шүүх шийдвэрлэсэн, хүүхэд хүчиндсэн нийт 40 хавтаст хэрэгт дүн шинжилгээ хийсэн. Нийт хэргийн 40 хувьд нь хууль ёсны төлөөлөгч 1-3 удаа солигдож, нийт 51 хүн томилогдож ажилласан байна. Үүний 24 нь хохирогчийн эцэг эх, асран хамгаалагч, 24 нь ХГБХХЕГ-ын мэргэжилтэн, 3 нь нийгмийн ажилтан байна.
Эцэг, эх нь ашиг сонирхлын зөрчилтэй болсон учраас тухайн хүүхдийг хамгаалуулахаар мэргэжилтэн томилсон байна. Хууль ёсны төлөөлөгч тогтвортой байдаггүй, солигддог нь асуудал болоод байгаа юм. Хамгийн дээд тал нь гурван удаа солигдсон тохиолдол бий. Тэр болгонд хууль ёсны төлөөлөгч дахиад уг хүүхэдтэй ярилцана, ажиллана. Хүүхдийн нууцын асуудал яригдана. Тэгэхээр хууль ёсны төлөөлөгч олон солигдох нь хэргийг хянан шийдвэрлэхэд хүндрэл учруулдаг. Дээрээс нь хүүхдэд ээлтэй биш болдог.
БЭЛГИЙН ХҮЧИРХИЙЛЛИЙН ХОХИРОГЧ ХҮҮХЭД
- Бэлгийн хүчирхийллийн гэмт хэрэг нь бусад төрлийн гэмт хэргээс онцлог.
- Учир нь хохирогч хүчирхийллийн улмаас сэтгэцийн хүнд гэмтэл авч, хэвийн бус болсон байдаг.
- Ялангуяа хохирогч хүүхэд сэтгэцэд учирсан гэмтлийн улмаас өөрт учраад байгаа нөхцөл байдлыг зөв үнэлэх чадваргүй болдог.
- Үүнээс шалтгаалж
- Үйлчилгээ, аюулгүй байдлын хамгаалалтаас татгалзах,
- Цагдаагийн байгууллагын нийгэмд тогтсон харилцааны буруу хэв маягаас болж айх,
- Хуулийн байгууллагад хандахаас зайлсхийх,
- Магадгүй хүчирхийлэл үйлдэгчээс сэтгэл санаа, эдийн засгийн хувьд хараат байдгаас өөрт хэрэгцээтэй тусламж, үйлчилгээг хаанаас, хэрхэн авах талаар ямар нэгэн мэдээлэлгүй, төлбөрийн чадваргүй, бичиг баримтгүй, харьяаллын бус, эсхүл хүчирхийлэл үйлдэгчийн зүгээс учруулах эрсдэлээс бүрэн хамгаалагдаж чадахгүй байх гэсэн айдастай байдаг.